Wandelen in Oosterbeek

Beginpunt: Oprijlaan Mariëndaal
Eindpunt: Oprijlaan Mariëndaal
Lengte: 25,5 (km)
Aantal bezienswaardigheden: 145
 

Parkeren:

• Parkeerplaats Landgoed Mariëndaal
  Mariëndaal 4
  6861 WN  OOSTERBEEK

Openbaar vervoer:

• Bushalte Mariëndaal

Horeca:

• Concertzaal Oosterbeek
• Cantine De Rijnoever
• Restaurant De Leeren Doedel
• Ristorante Adriano
• De Westerbouwing/De Kabels
• Pizzeria La Vita

Links:

• Deze wandeling in tegengestelde richting
• Print deze wandeling
• Deze route op je mobiel wandelen
• Detailkaart bij deze wandeling
• Bekijk deze wandelroute op Google Earth
• Download de wandelroute op je GPS (GPX)
• Deze route als lijst met coördinaten

Tweeten

Om bij de parkeerplaats te komen, passeer je het toegangshek van Landgoed Mariëndaal. De toegang is aangegeven met twee witte zuilen, met de naam van het landgoed. Een statige oprijlaan van beuken leidt de bezoeker, per koets, auto of gewoon lopend naar Huize Mariëndaal.

Route:

• Neem vanaf de kruising in de beukenlaan het paadje dat naar het bruggetje over de waterval loopt.
• Loop door tot je op het bruggetje over de waterval staat.

Net als op de andere landgoederen in de omgeving van Oosterbeek en Arnhem zijn ook de beken op Landgoed Mariëndaal gebruikt om watervallen en vijverpartijen aan te leggen. Deze waterpartijen zijn uitgevoerd in Romantische stijl. Dit is te zien aan het gebruik van grote natuurstenen om ornamenten, kades en watervallen te maken. Landschapsarchitecten gebruikten plaatselijk gevonden stenen, die hier zijn gekomen door de ijstijden.

Route:

• Vervolg het kleine paadje langs de vijver, sla op de T-splitsing links af en loop verder langs de vijver tot je op een bruggetje over de beek bent.

Vanaf deze plek heb je een prachtig uitzicht over de onderste vijver in de Klingelbeek of Slijpbeek van Landgoed Mariëndaal. Bij helder zonnig weer zijn de stille weerspiegeling van de bomen aan de waterkant, die paar snaterende eendjes, die de middagrust voor korte tijd weten te verstoren en de schaatsenrijders, die over het water glijden, de ingrediënten bij uitstek voor heerlijk dagdroom.

Route:

• Loop verder langs de rand van de vijver en neem op de kruising de weg door het tunneltje en loop door tot op de kruising van asfaltwegen aan de andere kant van het tunneltje.

In 1845 werd de Rijnspoorweg van Utrecht naar Arnhem aangelegd als onderdeel van het traject Amsterdam Elten/Duitsland. Hiervoor was veel civiel werk nodig, zoals het dijklichaam waarop de spoorweg het dal bij Mariëndaal overspant. Over de wegen werden tunnels gebouwd van baksteen. Hier is één van de weinige originele tunneltjes van de Rijnspoorweg te vinden. De andere originele tunneltjes zijn te vinden aan de Driepoortenstraat in Arnhem en het kleine tunneltje bij Wolfheze.

Route:

• Neem vanaf het kruispunt voor het tunneltje de weg in noordelijke richting. (Dit is de weg met het tunneltje in de rug.)
• Loop door tot je rechts een bruggetje over de beek ziet en links een landhuis.

In het Huis van Landgoed Mariëndaal is tegenwoordig het Rijksinstituut voor gewas- en bodemonderzoek in gevestigd. Mariëndaal maakt deel uit van het Landgoed Mariënborn in bezit is van Gelders landschap en Geldersche kastelen. De Klingelbeek of Slijpbeek heeft het dal door erosie uit de Arnhemse stuwwal geslepen. In het hoger gelegen deel stelde Wijnand van Arnhem grond ter beschikking, waarop in 1392 het Augustijnenklooster Domus Fontis Beatae Mariae werd gesticht. In de volksmond heette dit klooster eerst Mariënborn en later Mariëndaal. In 1580, tijdens de Reformatie, werd dit klooster opgeheven om tussen 1587 en 1607 te worden gesloopt. De stenen werden hergebruikt.

Route:

• Neem het bruggetje over de beek en loop door tot op de kruising voor de barokke tuin aan de overkant.

Van de barokke tuin van Landgoed Mariëndaal is slechts weinig nog in onderhoud. De tuin om het huis en op de tegenover gelegen helling worden onderhouden. Van de oorspronkelijke lanen en vijvers als ook van de loop van de paden zijn slechts de restanten van het eens zo weelderig aangelegde park overgebleven. Kenmerkend is dat parken van de landgoederen aan de Veluwezoom altijd voor publiek geopend waren. De wandelaar mocht er volop van genieten.

Route:

• Neem vanaf de kruising het pad dat rechts langs de beek loopt.
• Loop door tot je links een vijver in de beek ziet.

Romantische vijvers kenmerken het Landgoed Mariëndaal. Deze vijver is omgeven door rotspartijen van robuuste natuursteen. Op deze plek stond vroeger een molen in de Klingelbeek of Slijpbeek. Het verval van het water werd gebruikt als groene energie om het molenrad aan te drijven. Eigenaren van landgoederen zorgden zo voor het inkomen en eigen onderhoud. Er zijn geen restanten aanwezig van deze molen.

Route:

• Loop verder langs de beek.
• Sla links af bij het bruggetje en loop eroverheen tot op de splitsing met het pad langs de beek.

In het park om het huis (was en) is het leuk wandelen langs de vele slingerpaadjes in het bos. Bruggetjes als deze zorgen ervoor dat je met droge voeten naar de andere kant van de beek komt. Deze tuin van Landgoed Mariëndaal is aangelegd in de Engelse Landschapsstijl, kenmerkend voor deze streek in de 19e eeuw.

Route:

• Neem vanaf de splitsing bij het bruggetje het pad in noordelijke richting langs de beek.
• Loop door tot je de sprengkop van de beek kan zien.

Sprengkoppen zijn het kleine begin van de waterstromen, die de waterpartijen in dit beekdal vullen en in stand houden. Het lijkt weinig water wat hier tevoorschijn komt, toch wordt met dit water de verdamping van de vijvers weer helemaal aangevuld. De vijverspiegels blijven redelijk op peil.

Route:

• Steek het pad over en loop naar de ingang van de berceau.

Hier aan de zuidzijde van de berceau zie je pas hoe groot en oud deze berceau al is. De bomen worden elk jaar gesnoeid om deze vorm te behouden. Is het niet spannend erdoor te lopen?

Route:

• Neem vanaf de ingang van de berceau het pad door de berceau omhoog en loop door tot bij het bankje bij de splitsing in de berceau.

Een splitsing in een berceau, hier met bankje en een gesnoeide linde, is niet zo gebruikelijk. Meestal heeft een berceau of loofgang een tunnelvorm. Het is een beroemd bankje voor vele stelletjes in Arnhem. Ben je er voor de natuur dan kun je genieten van de vele vogeltjes, die tussen de dichte kronkelende takken van deze beuken broeden. Het winterkoninkje, de mus en de fitis zijn hier vaste gasten.
Soms gaat er een aantal bomen dood en moeten ze worden vervangen. Als je goed kijkt zie je dat de bomen schuin zijn geplant en de toppen met ijzerdraad bij elkaar gebonden om een gesloten poort te krijgen.

Route:

• Neem vanaf de splitsing in de berceau het pad dat door de berceau omhoog de heuvel op loopt.
• Loop door tot bij het bankje op het hoogste punt van de berceau.

Vanaf het bankje in de Groene Bedstee heb je een mooi uitzicht over de laan met z'n kronkelbomen. Je kunt er even uitrusten na de steile klim. De Groene Bedstee is de berceau of loofgang op Landgoed Mariëndaal. Deze tunnel van bomen ziet er ieder jaargetijde anders uit. Daarom wordt hij druk bezocht door wandelaars.
Dames van goede stand liepen graag onder het dichte gesloten bladerdek op zomerse dagen. Zo behielden ze hun blanke huidskleur, een teken van welstand. Immers bruin van de zon en de buitenlucht werden de arbeiders op het land.

Route:

• Loop verder door de berceau naar beneden tot je op een bospad uitkomt.

Hoeve Loobergen (ca. 1858), functioneert nu nog als agrarisch bedrijf en is als zodanig onderdeel van het Landgoed Mariëndaal. Heb je bijzondere koeien gezien in het weiland? Het zijn vleeskoeien, de zogenaamde dikbil-koeien. In juni is het de moeite waard eens vanaf de weg te kijken, hoe de boer het gras maait en hooit op deze Arnhemse weiden.

Komende vanaf de berceau, "De Groene Bedstee", uit 1865 zie je voor je de Hoeve Loobergen op de hoogte liggen, een bijna buitenlands gezicht.
Let eens op de prachtige oude leilinden voor het huis om de kamers koel te houden in de zomer.

Route:

• Neem vanaf de berceau het pad dat in westelijke richting steil naar beneden loopt.
• Loop door tot de volgende kruising.

Van de oude linde op het Landgoed Mariëndaal voor Boerderij Loobergen wordt een bijzonder verhaal verteld. De linde staat symbool voor de liefde. Linden dragen bloemen die heerlijke blanke honing geven en het blad heeft een hartvorm. Geliefden gaven elkaar vaak het jawoord onder een lindeboom. Volgens de verhalen zou deze lindeboom voor veel Arnhemse jongelui deze functie hebben gehad.

Route:

• Loop het pad in noordelijke richting omhoog. (Dit is met de linde aan je rechter hand.)
• Loop door tot je bovenaan op een T-splitsing bij de Stenen Tafel uitkomt.

Dit picknickbankje op de kruising van de Tafelweg en de Middenlaan naar de Groene Bedstee is wel heel bijzonder. Het is de grafsteen afkomstig van het oude Augustijnenklooster van Mariëndaal, behorende bij Congregatie van Windesheim. Het klooster werd gesticht in 1392. Deze grafzerk is een van drie grafzerken, die er nog zijn na de sloop van het klooster in 1586-1587. (website: www.arneym.nl voor meer informatie)

Route:

• Neem vanaf de stenen tafel het pad in westelijke richting (dit is met de boerderij in de rug).
• Loop door tot op de T-splitsing.

Het uitzicht vanaf de parkeerplaats Landgoed Mariëndaal geeft een beeld van het glooiende landschap van bossen, lanen en open ruimte van dit landgoed. Het gebied is gewild bij hardlopers, trimmers, wandelaars en mountainbikers. Voor een rondwandeling hier is wel enige conditie nodig.

Route:

• Loop vanaf de T-splitsing in noordelijke richting (richting de asfaltweg).
• Steek de asfaltweg (Schelmseweg) over en volg het pad door de beukenlaan tot op de eerste kruising in de bosrand.

De grens tussen Landgoed Boschveld en Landgoed Lichtenbeek is niet herkenbaar aan een ander beheer. De beide landgoederen hebben min of meer hetzelfde karakter.

Route:

• Neem vanaf de kruising het pad in zuidelijke richting.
• Loop door tot het pad naar rechts knikt en je een huisje in het bos ziet staan.

In het bos van Landgoed Boschveld staat verscholen achter de hoge rododendrons dit huisje. Het is gebouwd als de theekoepel van Huize Mariëndaal en als zodanig altijd bewaard gebleven. Je kunt het huren als vakantiehuis voor 2-3 personen bij de Stichting Erfgoed. Voor een paar dagen kan je je in de rol van grootgrondbezitter verplaatsen en genieten van je landgoed en van dat van de buren.

Route:

• Volg vanaf het huisje het half verharde pad het bos in.
• Loop door tot je op een veelsprong staat.

Als je voortdurend met je neus over de grond loopt, zie je vast wel de verschillen in de kegels op de grond: de vruchten van naaldbomen.
Hier op Landgoed Boschveld is een gemengd bos van de twee soorten: Douglas en Lariks. De Douglas kegels zijn langwerpig en hebben gespleten tongetjes in de kegel. Bij de Lariks, die zijn naalden laat vallen in de herfst, zie op de takken groepen kleine kegeltjes. Afhankelijk van de plaats op de tak, verschillen de kegeltjes in grootte. Hoe meer voedsel ze krijgen, hoe groter ze zijn.

Route:

• Neem vanaf de veelsprong het pad dat in westelijke richting de helling af loopt.
• Onderaan kom je bij het begin van een Beukenlaan op een kruising met een asfaltweg uit.

De Van Limburg Stirumlaan kruist hier een oude beukenlaan van het Landgoed Boschveld. Op deze plek is de beukenlaan nog intact met de oude hoog opgaande bomen. Een eind verderop zijn er nieuwe jonge bomen tussen gepland, zodat ook komende generaties wandelaars en toeristen van deze monumentale lanen kunnen genieten.

Route:

• Neem de beukenlaan in westelijke richting over de landbouwpercelen.
• Loop door tot op de splitsing met een weg van links aan de overkant van de landbouwpercelen.

De streek rondom Arnhem is beroemd vanwege zijn vele landgoederen met Beukenlanen. Een aantal jaren terug is hier op Landgoed Lichtenbeek zo'n Beukenlaan herplant om de oude sfeer van zulke monumentale toegangswegen tot de stad Arnhem te behouden. Zo kunnen onze kleinkinderen deze bijzondere sfeer van de Veluwezoom ook nog genieten.

Route:

• Neem het pad tegenover de beukenlaan, dus met de bosrand links en de landbouwgrond rechts.
• Volg de bocht naar rechts en loop door tot op de volgende kruising.

Om het vee en het wild van de akkers te houden gebruikte men vroeger geen prikkeldraad. In plaats daarvan pootte men stekelige struiken als Meidoorn en Sleedoorn. Hier op landgoed Lichtenberg zijn een aantal van deze heggen hersteld. Er komen allerlei insecten en vogels in voor. Door de stekels van de heg genieten ze bescherming tegen hun vijanden, die deze vogels een lekker hapje vinden.

Route:

• Neem het pad in noordelijke richting, dit is het pad met de bosrand aan je linker hand en het weiland rechts.
• Loop door tot even voorbij een kikkerpoel aan je rechter hand.

Het gewas op deze wildakker wordt aan het eind van de zomer niet geoogst, maar blijft staan. Zo kan het restant ook in de winter als voedsel dienen voor het wild. Van de maiskolven die op de grond vallen leven muizen. Die op hun beurt weer dienen als voedsel voor bijzondere roofvogels zoals de Buizerd en de Valk. De Stichting Biotoop zorgt voor het noodzakelijke overleg, het onderhoud en de inventarisatie.

Route:

• Loop door tot vlak bij de tweede kikkerpoel aan je rechter hand.

Op Landgoed Lichtenbeek zijn twee van deze kikkerpoelen aangelegd. In de poelen zitten behalve Kikkers ook Padden Salamanders. Al deze reptielen verrijken de biodiversiteit. Ook zorgen de Kikkers en Padden voor een leuk geluid op zomeravonden. Deze vochtige plekken lokken ook Reigers en Ooievaars omdat er volop te eten is, zo wordt de biodiversiteit nog verder uitgebreid.

Route:

• Loop verder langs de bosrand tot je bij een splitsing van asfaltwegen komt.

Ommuurde tuin van Landgoed Lichtenbeek. Binnen de muur heb je een gunstig microklimaat om vorstgevoelige fruitsoorten te kweken. Hier zijn hoogstam fruitbomen in de tuin aanwezig. Historisch gezien werd dit gecombineerd met een moestuin tegen de Zuidmuur. Het hoofdhuis van Landgoed Lichtenbeek, ligt iets verder op. Het is eigendom van het Geldersch Landschap en in gebruik als natuurinformatie centrum.

Route:

• Loop vanaf de splitsing in westelijke richting over de asfaltweg. (Dit is langs het huis.)
• Loop door tot je iets voorbij het huis een grote conifeer ziet staan.

De tuinen van landgoederen zijn vaak erg oud, daarom vind je er groot uitgegroeide tuinplanten. Zo ook hier op Landgoed Lichtenbeek in de tuin van het in 1942 afgebrande huis Lichtenbeek. Er staan verschillende groot uitgegroeide tuinplanten, zoals een conifeer, een taxus en een grote struikvormig hulst. Bij de boerderij staan in de voortuin in het voorjaar verschillende ouderwetse boerentuinplanten, waaronder de keizerskroon (Fritillaria imperialis).

Route:

• Vervolg je route over de asfaltweg.
• Loop door tot je voor de boerderij op een driehoekje van asfaltwegen staat.

Direct naast dat wat het Koetshuis van Landgoed Lichtenbeek was, ligt deze boerderij. Geldersch Landschap heeft er haar onderkomen. Weet iemand meer over de geschiedenis van deze groep van gebouwen? Hier op de foto zie je in de voortuin de rode Keizerskroon (Fritillaria imperialis) staan. Het is een bolgewas, dat elk jaar opnieuw bloeit.

Route:

• Neem vanaf het driehoekje van asfaltwegen het pad dat in noordelijke richting loopt. (Dit is richting de provinciale weg.)
• Loop door tot je bij het fietspad van de provinciale weg staat.

Van Landhuis Lichtenbeek zijn alleen de bijgebouwen overgebleven. Het hoofdhuis brandde in de oorlog af. Ook deze twee prachtige toegangsvazen met een Barokke vormgeving zijn blijven staan. Ze stonden langs de oprijlaan naar het landhuis dat in een rechte lijn achter deze vazen stond. Het zijn gemeentelijke monumenten van Arnhem.

Route:

• Steek de provinciale weg over.
• Loop een klein stukje naar links tot het klaphekje.
• Loop door het klaphekje het bos in en loop rechtdoor tot je op het kruispunt voor de beek bent.

Hier sta tussen de vele stromen en stroompjes, die samen het complex van vijvers en watervallen vormen. Ze zijn aangelegd als ornamenten in de tuinen bij Landgoed Vijverberg. Het aardige van deze landgoederen is dat ze altijd opengesteld zijn voor het publiek uit Arnhem en Renkum. Ook vele toeristen weten deze half verwilderde parken te vinden.

Route:

• Neem vanaf het bruggetje het pad in westelijke richting. (Dit is het pad met de vijver aan je linker hand.)
• Loop door tot je rechts een bruggetje tussen de twee vijvers ziet.

Omdat hier zoals je op de kaart kunt zien een uitgebreid park is aangelegd van beekjes en vijvers, heb je af en toe een bruggetje nodig op de dalen over te steken. Vaak werden de leuningen van die bruggetjes in de romantische periode gemaakt van kromme boomstammen. Hier zie je een moderne Arbo verantwoorde uitvoering.

Jammer dat de op- en afritten niet (meer) rolstoel / kinderwagen toegankelijk zijn.

Route:

• Sla rechts af en loop over het bruggetje naar de andere kant van de vijver.
• Sla aan de overkant links af en loop langs de vijver tot in de hoek waar een bankje staat.

Dit bankje met uitzicht over een van de Vijver van Landgoed de Vijverberg nodigt uit tot even stil zijn en het park rustig in je op te nemen.

Meer dan 100 jaar geleden zaten hier de landeigenaar met zijn gasten te converseren. Ondertussen genoten ook zij van de schoonheid van de creatie van de landschapsarchitect. De rust werd toen nog niet verstoord door het gemotoriseerde verkeer over de Amsterdamseweg.

Route:

• Sla bij het bankje rechts af een pad het bos in.
• Loop door tot de beek aan je rechter hand via een goot naar beneden loopt een klein vijvertje in.

Water dat een hoogteverschil overbrugt, slijpt in de loop van de tijd een stroombed uit. Omdat dit vijvercomplex bestaat uit kunstmatige dammen en sluizen, die kunstig in de tuin verscholen liggen, zijn er ook meer stabiele kunstwerken nodig, die deze erosie door water voorkomen. Volgens mij is dit de functie van dit bijzonder waterwerk.
Mocht jouw informatie anders zijn, dan hoor ik dat graag

Route:

• Vervolg je route op het pad en loop door tot je bij een vijver komt.

Bij de tuinaanleg van Landgoed de Vijverberg zijn evenals vele andere landgoederen, zichtassen gemaakt. Op de foto zie je een van de beide zichtassen in de vorm van rechte lanen, die in vroeger tijden de wandelaar/gast een blik op het grote huis aan de verre einder gunde.

Route:

• Sla rechts af de dam achter de vijver over.
• Sla links af het pad aan de rechterkant naast de beek in.
• Loop ongeveer 10 meter door totdat je de waterval goed ziet.

De beek met zijn vele vijvers heeft zo af en toe nogal wat meters hoogte te overbruggen. Om erosie door het stromende water te voorkomen zijn er allerlei bouwwerken in de beek zijn gemaakt met natuursteen.
Hier is het een klaterende waterval. let een op de bijzondere mossen, die zich hier op die altijd natte stenen hebben gevestigd.

Route:

• Loop verder langs de beek totdat je bij de volgende vijver een pad kruist.

Landgoed De Vijverberg kent vele vijvers. De landschapsarchitect heeft zich hier ondanks de geringe hoogteverschillen en een bodem van grofzandige Sandr kunnen uitleven in waterpartijen. Met stuwen en kleine watervallen met soms maar een meter hoogteverschil maakte hij er een spannend geheel van. Als meer dan 100 jaar kunnen bezoekers ervan genieten. De landgoederen aan de Veluwezoom zijn altijd vrij toegankelijk geweest voor publiek.
Merk op hoe weinig water er nodig is om het waterpeil in de vijvers op peil te houden.

Route:

• Neem vanaf de kruising het pad in noordwestelijke richting. (Dit is het paadje dat rechts naast de beek loopt.)
• Loop door tot bij de tweede vijver een paadje van rechts over een aantal bruggetjes komt.

De stroomrichting van de waterloop van de vijver op Landgoed De Vijverberg is noord. Dat is merkwaardig, want je zou verwachten dat het water naar het zuiden stroomt, naar het laagste punt, de Rijn bij Arnhem.
Het water stroomt noord omdat hier op deze plek met het smeltwater van de gletsjertong uit het IJsel bekken tijdens de ijstijden nu 10.000 jaar geleden veel waterdoorlatende zandafzettingen als een grote puinwaaier zijn neergelegd. Het laagste punt van die puinkegel ligt bij Renkum. Het water zakt nu bij 't Eiland de bodem in, en stroomt ondergronds richting het Papendal, waarna het stroomafwaarts bij Wolfheze in de Heelsumsebeek terecht komt. Uiteindelijk komt dit water hier dus via een omweg toch in de Rijn.

Route:

• Volg vanaf de T-splitsing bij pad in westelijke richting. (Dit is het waar de beek stroomafwaarts langs loopt.)
• Op de T-splitsing naar rechts.
• Bij de rand van het weiland met de bocht mee naar links.
• Loop door tot je op een kruising uitkomt.

De lanen en open ruimten op een landgoed werden ingericht door de eigenaar. Vaak zijn er afwisselend bospercelen voor de houtproductie en akkers en weiland voor het agrarisch bedrijf. Het werk op het land en in de bossen werd door boerenfamilies vanuit meerdere kleine boerenbedrijven op het landgoed gedaan. Deze boerderijen zijn nog steeds als huisplaats op het landgoed aanwezig.

Route:

• Neem vanaf de kruising het pad in westelijke richting. (Dit is het pad met een grote bult in het bos aan je linker hand.)
• Loop langs de vijver tot je rechts een wit huis ziet staan.

Op een landgoed staan vrijwel altijd enige boerenbedrijven. De landbouwers, die de boerderij bewoonden en het land bewerkten zorgden voor het inkomen van de landeigenaar. Op deze manier had de eigenaar inkomsten van zijn landerijen. Daarnaast verkocht hij hout uit zijn productiebossen.
Eigenlijk beheert Geldersch Landschap en Geldersche Kastelen op dezelfde wijze haar landgoederen. Vaak wordt daar tegenwoordig ook horeca, zoals bijvoorbeeld hier een theeschenkerij, aan toegevoegd.

Route:

• Neem vanaf de T-splitsing het pad in westelijke richting. (Dit is het pad dat langs het witte huis loopt.)
• Loop door tot je vlak na de eerste bocht, rechts in het bos, een grafheuvel ziet liggen.

Deze bronstijd grafheuvel op voormalig Landgoed de Vijverberg is ook al gevonden door het ROB, Rijksinstituut Oudheidkundig Bodemonderzoek. Dat hun je zien aan het paaltje met het rode schildje. Alle bekende archeologische vindplaatsen in Nederland zijn door deze Rijksdienst geïnventariseerd. Zij beheren in overleg met de eigenaar het archeologische bodemarchief. Op de kadasterkaart weergegeven met drie puntjes.

Op het ROB kun je ook informatie opvragen over de onderzoeksresultaten van de opgravingen van grafheuvels.

Route:

• Loop door tot je op een asfaltweg (Harderwijkerweg) uitkomt.

De Harderwijkerweg was een van oudste wegen, die de Hanzesteden Arnhem (Hanzestad sinds 1441) en Harderwijk (Hanzestad sinds 1280) aan de Zuiderzee (nu IJsselmeer) al rond 1500 met elkaar verbond.
Met brede zandpaden over de Veluwe waren de Hanzesteden met elkaar verbonden. Je staat hier dan ook op een restant van een authentieke Hanzeweg. In vroegere oorlogstijd, zoals de 80-jarige oorlog, werden deze brede zandpaden ook gebruikt om legers en voetvolk snel te verplaatsen.

Route:

• Neem vanaf de Y-splitsing de asfaltweg in zuidelijke richting (Harderwijkerweg). (Dit is de weg in de poot van de Y, richting de verkeerslichten.)
• Loop door tot je aan je rechter hand een toegangshek ziet staan.

De oprijlaan lijkt naar een grote villa te leiden, maar achter het toegangshek ligt het pompstation La Cabine voor drinkwater. In het beekdal ligt het waterpompstation van het Vitens. Vitens pompt het drinkwater voor deze regio op uit diepere lagen van het Papendal, een laagte die geografisch verbonden is met het Heelsumsebeekdal Het gevolg is dat de Heelsumsebeek, die eigenlijk het water van afvoert naar de Rijn zou moeten afvoeren, tot een heel klein stroompje is teruggebracht.

Route:

• Vervolg je weg over de asfaltweg (Harderwijkerweg) tot bij de verkeerslichten.
• Bij de verkeerslichten de linker kant van de weg aanhouden.
• Steek over bij het voetgangerslicht.

Op de plek van De Leeren Doedel was al in 1813 een pleisterplek langs de Amsterdamseweg voor reizigers om hun paarden te laten drinken en zelf uit te rusten. Ook jachtgezelschappen dronken er graag een borrel en genoten er van een stevige maaltijd na een succesvolle jachtrit op de Veluwe, voordat ze weer naar hun buitenverblijven gingen. Een horecagelegenheid op deze plek is dus een historisch monument en minstens tweehonderd jaar oud.

Route:

• Loop vanaf de kruising met de provinciale weg (Amsterdamseweg) de Dreyenseweg in.
• Sla op de T-splitsing rechts af de asfaltweg (Sportlaan) in.
• Loop door tot open terrein aan beide kanten van de weg waar je de golfbaan goed kunt zien.

Op Papendal heeft de Edese Golfclub haar golfbaan. Veel werk wordt besteedt om in een natuurlijk Veluws landschap de golfbaan met haar "greens" te onderhouden. Door de grofzandige ondergrond is er veel water in de zomer nodig de grasbanen groen te houden.

Route:

• Vervolg je route over de asfaltweg en loop door tot op de kruising voor het hek.

Begin 1900 is hier direct na de aankoop door architect E. Verschuyl het plan gemaakt voor een modelboerderij; begin maart 1909 krijgt aannemer F.D. Fresen te Arnhem opdracht voor de bouw van deze boerderij met alle bijgebouwen. De modelboerderij bestond uit een woning met logies voor 20 knechten, een zuivelfabriek, koeienstal voor 84 koeien, magazijnen voor zaaizaad en veevoer. Er zijn een paardenstal, een bakkerij en loodsen voor karren en werktuigen. Het Instituut voor Landbouwwerktuigen en Gebouwen te Wageningen gaf advies. De landerijen waarover je nu uitkijkt zijn omstreeks 1900 ontgonnen voor gebruik door deze modelboerderij.

Route:

• Volg de laan in zuidelijke richting de berg op richting de Abdij.
• Sla op de T-splitsing voor de muur van los gestapelde bakstenen rechts af.
• Sla bij de heg links af het fietspad op.
• Ga met de bocht mee naar links naar de Abdij toe.

De zusters in de volksmond Trappistinnen genoemd, hadden een nieuw onderkomen nodig. Het aanbod van de Oosterbeekse Missionarissen van Mill Hill bracht uitkomst. Het terrein van de voormalige modelboerderij op Landgoed Johannahoeve, waar ooit jonge mannen werden opgeleid voor missiewerk in de tropen, bleek geschikt. Na de sloop van het Jozefhuis begon op 19 november 2007 de bouw van deze abdij in Arnhem. Op 3 oktober vierden de nieuwe bewoonsters samen met alle betrokkenen de wijding van de nieuwe klok Benedict, die in de klokkentoren werd geplaatst. De begraafplaats werd uit Tilburg mee verhuisd en de overleden medezusters werden ter ruste gelegd op het nieuwe kloosterkerkhof. De bouw verliep voorspoedig, en de communiteit verhuisde op 8 mei 2009 van Tilburg naar Arnhem.

Route:

• Op de kruising voor de Abdij naar rechts de asfaltweg op.
• Loop door tot de weg bij een kruising met bospaden het bos in verdwijnt.

Knooppunt vanwaar uitzicht over de landerijen van Vrijland. Ook hier valt weer het prachtige glooiende landschap op, dat in elk seizoen mooie vergezichten oplevert. Aardig zijn vooral in het voorjaar de bloeiende oude meidoornhagen, Meidoorn werden voordat het prikkeldraad werd uitgevonden als afscheiding van perscelen gebruikt.

Route:

• Volg de asfaltweg omhoog het bos in.
• Loop door tot het kerkhof met monument voorbij de bocht.

Deze stille, bijna devote begraafplaats hoort bij het missiehuis van de Paters van Mill Hill. Na een leven in de wereld vaak op verschillende continenten, komen de paters terug in Mill Hill. Tenslotte vinden zij hier hun laatste rustplaats bij hun medebroeders.

Route:

• Volg de asfaltweg tot bij het missionarissenhuis, sla hier rechts af naar beneden.
• Loop tot halverwege het grasveld.

Missiehuis van de paters van Mill Hill. Hier genieten de missionarissen na hun levenswerk vaak in de tropen van hun pensioen. Het huis heeft een prachtig uitzicht over de landerijen eromheen.

Route:

• Volg de asfaltweg verder naar beneden tot op de T-splitsing, sla hier links af.
• Loop door tot je bij de kruising met de grote asfaltweg (Dreyenseweg) komt, sla hier rechts af en loop de brug over tot op het stationsplein.

Startpunt voor wandelingen vanaf station Oosterbeek Hoog. Hier zijn overstapmogelijkheden voor de trein, buslijn 1 en de trolley naar Arnhem.

Route:

• Loop de Graaf van Rechterenweg uit tot op het plein voor het station.

Op verzoek van de jongste directeur is de geschiedenis van toerisme vanaf begin 1800 eens bij elkaar gezocht en beschreven door Pieter Verkuil. Hotel Dreyeroord was the white house, een herkenbaar punt voor vriend en vijand in september 1944. Het was meer dan honderd jaar een familie hotel met heel een bijzonder karakter. Met de prachtige tuin met een vijver en veel rododendrons, kan men zich hier goed ontspannen voor korte of voor langere tijd. Drie generaties hoteldirecteuren schonken meer dan 40 Dreyeroord-banken op de mooiste plekken in de gemeente Renkum.

Route:

• Volg de Graaf van Rechterenweg in westelijke richting tot het einde.
• Steek over en volg het pad rechtdoor het bos in.
• Loop door tot de kruising van nieuw aangeplante lanen in het bos.

Enige jaren geleden zijn deze beukenlanen vervangen om ook in de toekomst op de voormalige landgoederen bossenpercelen te hebben doorsneden met statige beukenlanen.

Route:

• Neem vanaf de kruising het pad in westelijke richting. (Dit is het pad met de camping links.)
• Loop met de bocht mee tot het einde van de nieuw aangeplante beukenlaan.

Voor het aaneensluiten van de routetrajecten is zo af en toe een knooppunt nodig. Zo ook hier nabij Sportpark de Bilderberg, van waaruit verschillende wandelingen mogelijk zijn.

Route:

• Neem het pad tegenover de beukenlaan richting de heide.

In de Bilderbergbossen komen af en toe open plekken voor, zoals kleine heideveldjes. Weet je of dit een historische open plek is?

Route:

• Loop verder tot de hoek van de heide, sla hier links af.
• Loop verder tot op de kruising van paden ga hier links.
• Ga op de splitsing naar rechts.
• Loop door tot het pad met het bruggetje (links).

Op deze bult heeft voor de oorlog een houten uitzichttoren gestaan, vandaar de naam Belvedère. Van hieruit kon je over heel Oosterbeek kijken. Weet iemand of hiervan nog afbeeldingen zijn in het Gelders Archief of in particulier bezit?

Route:

• Neem het pad met de belvedère aan uw rechter hand en het bruggetje links.
• Sla rechtsaf.
• Op de kruising naar links.
• Op de T-splitsing naar links.
• Op de kruising naar rechts de heuvel af.
• Steek de brede laan over en loop door tot de heide met de grafheuvel.

Na een zomerbui ruik je de zoete heidehoning en zoemt de hele lucht van de honingbijen en hommels.

Heb je de grafheuvel opgemerkt? Het is een van de vele grafheuvels uit de steentijd die in dit gebied te vinden zijn.

Route:

• Neem op de zes sprong het pad links van de meerstammige berk.
• Sla rechts af omhoog bij het weitje.

Op de Bilderberg staat een merkwaardig huisje, wat wij het picknickhuisje hebben genoemd.
Is het romantische huisje een toeristisch relict?

Route:

• Sla links af.
• Sla rechts af op de laan met het fietspad (Brede Laan).

Je staat op de kruising van de Bredelaan en de Van Tienhovenlaan.
De Rotterdams bankier Van Tienhoven kocht in 1913 het landgoed De Bilderberg. Hij liet er een fraaie villa - nu Hotel Bilderberg Oosterbeek - bouwen. Van Tienhoven behoorde tot de succesvolle ondernemers en bankiers, die naar de Veluwezoom kwamen voor rust, natuur en cultuur.

Landschapsarchitect Voorhoeve mocht het landgoed omtoveren tot een buitenplaats met een tuin in Engelse landschapsstijl. Hij breidde ook het netwerk van lanen in de aangrenzende bossen sterk uit. Deze lanen zijn nog steeds na honderd jaar goed te zien.
De gemeente vindt het belangrijk dit historische patroon van lanen te bewaren en te onderhouden. Als er bomen van een laan sterven door ouderdom, worden deze bomen daarom in z'n geheel in een keer herplant.

Route:

• Neem het bospad rechts van de witte paal.
• Loop richting watertoren en neem het pad erlangs.

Tot ongeveer 1940 moesten watertorens op hoge plekken de druk in de waterleidingen in de omgeving op peil houden. De toren met bouwjaar 1938 heeft een hoogte van 22,35 meter en een tankinhoud van 150 m3. Tegenwoordig wordt de waterdruk in de leidingen op peil gehouden met elektrische pompen.

De gemeente wilde het gebouw, dat nu geen openbaar nut meer heeft verkopen. De watertoren is een uitstekende verblijf voor vleermuizen in zomer en winter.
In 2011 hebben omwonenden de watertoren gekocht voor 10.000 Euro om dit monument en de vleermuizen veilig te stellen.
Zoals je ziet is de watertoren ook een goede plek voor zendmasten.

Route:

• Vervolg het pad omlaag aan de overkant van de asfaltweg.
• Steek de provinciale weg (Utrechtseweg) over.

Verschillende huizen langs de Utrechtseweg hebben nog een rieten kap.
Grote huizen langs de grote uitvalswegen waren een gewilde plek om te wonen, zoals ook hier langs de Utrechtseweg. De huizen staan allemaal een eind van de weg af. Door de groene scheiding op de grens tussen twee huizen, bijvoorbeeld met rododendrons tot aan de weg, kan een voorbijganger elk huis apart bewonderen.
Huizen werden ook gebouwd om gezien te worden.

Route:

• Sla rechts af na de stenen zuilen (Hoog Oorsprong), de klinkerweg (Italiaanseweg) in.
• Loop door tot op een kruising van lanen.

Kruising met veel verschillende lanen.

De bossen van oude landgoederen zoals van de Heerlijkheid Doorwerth werden doorsneden door wegen met bomen, de lanen. Dit was niet alleen gemakkelijk voor de bosbouw voor de afvoer van hout, maar ook de jagers konden zich te paard zo snel door de bossen verplaatsen achter het opgejaagde wild aan.

Route:

• Vervolg de klinkerweg en loop door tot waar deze een bocht naar links maakt.

Het hout van de dikke oude bomen in deze omgeving zijn vrijwel allemaal waardeloos, het is niet te gebruiken als timmerhout. Door de gevechten die hier in 1940-1945 en vooral in september 1944 plaatsvonden bij de Slag om Arnhem zijn er veel metaalscherven in het hout doorgedrongen. Metaalstukken maken dat het hout alleen gebruik kan worden als brandhout. Op deze boom is met enige fantasie een datum te lezen.

Route:

• Loop een stukje verder tot bij de rij laanbomen.

Karakteristiek voor de Italiaanseweg zijn de oude beuken. Zij vormden niet alleen de afscheiding van het grondgebied van Kasteel Doorwerth, grensbomen dus, maar zijn de natuurlijke cultuurhistorische monumenten langs deze bijzonder weg. Het is bijzonder dat juist de afgelopen 10 jaar veel beuken zijn doodgegaan. Weet iemand wat hier een oorzaak zou kunnen zijn, anders dan ouderdom? Verzwakte bomen worden door schimmels aangetast. Je ziet dan ook vaak paddenstoelen op de stam of aan de voet van de boom.

Route:

• Vervolg de klinkerweg.

Boswachterswoning op/van het voormalige Landgoed De Zilverberg. Opvallend zijn de donkergroene luiken met het witgele gestileerde bloem, het logo van het Geldersch Landschap. Het is een oud gebruik dat landeigenaren hun "logo" (kenmerk) op de luiken van de boerderijen op hun landgoed lieten schilderen. Volgens onze informatie is het een gestileerde bloem van een mispel. Is er enige informatie over dit huis beschikbaar bij het Geldersch Landschap? Welke rol speelde dit huis in de oorlog? Of werd het na de oorlog weer opgebouwd?

Route:

• Vervolg de weg tot de kruising bij de poel (rechts).

In het dal naast de Italiaanseweg ligt een poel, waar vrijwel altijd water in staat. Het is waarschijnlijk een sprengkop van de Seelbeek. Aan de steile randen is te zien dat mensen al jaren dieper graven om water in de poel te houden. Door dieper te graven worden nieuwe watervoerende lagen aangesneden. Het in de bodem verzamelde regenwater uit een gebied van ongeveer 1,5 -5 km rondom levert via niet doorlaatbare leemlagen water aan deze poel. Op meerdere plaatsen op de stuwwal kun je zulke gegraven sprengkoppen (poelen) vinden.
De helling boven de poel is archeologisch zeer interessant en daarom beschermd gebied.

Route:

• Ga op de klinkerweg met je rug naar de poel toestaan Neem het zandpad dat links op 20 meter afstand van de poel bij de dode beuk het bos inloopt.

Via de akker kijk je uit over het glooiende landschap van voormalig Landgoed Hoog Oorsprong. Op oude kaarten is dit altijd een landbouwenclave geweest, akkers omsloten door bossen. Juist deze afwisseling van dichte bossen, beken en open weilanden zijn heel goed bewaard gebleven in de gemeente Renkum, speciaal in het dorp Oosterbeek

Route:

• Loop verder langs het bankje (links) tot de kruising.
• Steek de kruising rechtdoor over en loop door tot je opnieuw op de hoek van een landbouwperceel staat.

Akkerranden worden ingezaaid met een zeer rijk bloemenmengsel. Het bestaat uit zeker 25 soorten. door al deze verschillende soorten regelmatig in te zaaien, lokt dit veel insecten. Muizen en andere kleine knaagdieren vinden er voldoende voedsel. Roofvogels jagen de muizen.
Zo helpen we als mens de natuur een handje.

Route:

• Loop tot de hoek van de akker.
• Neem het pad met links de akker en rechts de bosrand.

Deze zogenaamde klimaat bomen zijn door de Nuon geschonken.
Weet iemand enige achtergrond van dit promotie project voor groene stroom?

Route:

• Vervolg het pad tot je het pad met fietspad iets voorbij de picknicktafel kruist.

Waar je in de omgeving van Doorwerth nu zo af en toe op een grasveldje nog een verdwaalde picknicktafel ziet staan, was het vroeger een drukte van belang. Veel mensen uit Arnhem en omstreken kwamen op de fiets of met de tram voor een dagje uit bij de Westerbouwing of de Branding. Men nam zelf brood en limonade mee. Een picknickveldje met een ijscoman bood de mogelijkheid om in de schaduw of de zon bij te komen van de fietstocht.

De akkerranden achter de picknicktafel zijn ingezaaid met een mengsel van wel dertig verschillende soorten zaden. zoals boekweit, bladrammanas, wikke-soorten, kaasjeskruid, phacelia, korenbloem, komkommerkruid en diverse klavers. Insecten (bijen, hommels en zweefvliegen e.a.), vlinders en vogels en kleine zoogdieren vinden hier gevarieerd voedsel. De zaden worden ook gegeten door muizen, die op hun beurt door roofvogels en uilen gegeten worden. Pluk daarom geen bloemen!

Route:

• Volg het fietspad in westelijke richting aan de linker hand een lariksbos.
• Loop door tot aan de hoek van het fietspad.
• Steek de asfaltweg over.
• Loop het zandpad naar beneden tot op de T-splitsing aan de rand van de akkers.

Deze aangelegde houtwal heeft een grote soortenrijkdom aan struiken. Door het grote aanbod aan bessen zie je hier vaak vogels. Ook de valk is hier vaak te zien.
In de houtwal zijn de volgende soorten te vinden, meidoorn, hazelaar, Butleija, Geldersche roos, kardinaalsmuts, kornoelje, sleedoorn, lijsterbes en rozen. Door de grote groei vanwege ook de bemesting vanuit de akkers staan de struiken nu erg dicht op elkaar, waardoor de soorten en vormenrijkdom nog niet zo goed tot zijn recht komt.
Landschappelijk maar ook historisch gezien, doet deze houtwal afbreuk aan de beslotenheid van deze open ruimte.

Route:

• Sla rechts af en volg het pad langs de akker.
• Loop door tot aan het tweede bankje aan je rechter hand.

Zuidhelling, ideaal pad voor de eerste voorjaarswandeling of om nog even te genieten in een warm herfstzonnetje. Op deze zuidhellingen is het microklimaat gunstig voor de landbouw. Vroeger was hier in de omgeving veel tabaksteelt. Heeft iemand informatie over de tabaksteelt en de regionale sigarenfabrieken? Tabaksschuren zoals er nog een staat aan de Van Borsselenweg bij de Oorsprongbeek waren droogschuren, voor de met de hand geplukte tabaksbladeren. Glooiende akkers op een zuidhelling zijn vermoedelijk al vele eeuwen in gebruik getuige de wildwal, die wat verder op ligt.

Route:

• Vervolg je weg tot de hoek van de akker.

Vanaf dit punt is mooi te zien hoe glooiend het landschap rondom Heveadorp is. Deze hoogteverschillen zijn ontstaan doordat het ijs de zandpakketten, die hier aanwezig waren, voor zich uit opstuwde. Vandaar de naam stuwwal. Je bevindt je dus hier in een ijstijdlandschap, wat sindsdien vrijwel onveranderd is, ondanks de intensive bewoning door de mens. In dit deel ontbreken de beken. Op andere plekken zie je dat de beken dalen uitslijpen.

Route:

• Wandel omlaag tot voor Ristorante Adriano (Oude Oosterbeekseweg).

Dit gebouw in de stijl van de Amsterdamse School heeft al sinds de bouw een horeca bestemming. Al voor de oorlog was dit de stamkroeg van de Heveanen. De kroeg heette toen De Valckenier. Nu kun je er heerlijk Italiaans eten.

De kroeg hoorde bij de voorzieningen van het tuindorp Heveadorp.
Tuindorpen vind je in vele steden bij fabrieken (Hengelo, Eindhoven, Lobith, Amsterdam, enz.) De eigenaren van de fabrieken wilden voor hun arbeiders goede woonomstandigheden en welzijnsvoorzieningen. Daarom lieten zij dergelijke wijken in de buurt van hun fabriek bouwen voor hun werknemers. Het hogere personeel had een ander type woning, maar wel in dezelfde buurt.

Route:

• Loop de Oude Oosterbeekseweg omhoog.
• Sla rechts af het hofje in (Valckeniershof).

De Valckeniershof is de laatste uitbreiding van Heveadorp (1998).
Tot de jaren '70 lag op deze plek het slachthuis van de gemeente Renkum. Spelende kinderen vinden stroomafwaarts in de Seelbeek nog af en toe de bewijzen hiervan, in de vorm van botten. Daarnaast wordt er ook nu nog munitie uit de Tweede Wereldoorlog gevonden (afblijven, gevaarlijk). Na het gemeentelijk slachthuis was er het bouwbedrijf van Bouwman gevestigd.

Route:

• Steek de Valckeniershof over naar de andere kant.
• Neem het paadje tussen de huizen het bos in.

In het vroege voorjaar speelt het zonlicht door de lichtgroene beukenbladeren. In de zomer groeien nauwelijks kruiden en struiken onder het dichte bladerdak van de beukenbossen. Je kunt daardoor ver kijken onder de hoge bomen.
Dit bosgebied dankt zijn naam aan de eerste eigenaar en grootgrondbezitter: J. Valckenier in 1838.

Route:

• Neem het paadje dat licht omlaag loopt richting de Seelbeek.
• Steek over bij het bruggetje.
• Sla rechts af (Beeklaan) en ga na 20 meter de brandgang in tussen de cottagewoningen.

De cottage woningen van Heveadorp zijn opgetrokken in een mix van de Engelse Cottage Stijl en de Amsterdamse School. Kenmerkend zijn de rieten kap en de vele verschillende schoorstenen. Naast stroken die bedoeld waren als groentetuin van het tuindorp zijn de woningen voorzien van hofjes met brandgangen erdoor. Deze brandgangen geven een goede indruk van de knusheid van het oude dorp. Het is niet voor niets dat het renovatieproject van de jaren '80 in de prijzen is gevallen.

Route:

• Sla aan het einde van de brandgang rechts af (Middenlaan).
• Loop door tot de kruising met de Centrumlaan.

Hevea brasiliensis L. is de Latijnse naam voor de rubberboom.
Rubber komt oorspronkelijk uit Brazilië. De zaden waren maar kort kiemkrachtig en het heeft veel moeite gekost planten over de tropen te verspreiden. Dankzij de botanische tuin Kews Garden als tussenstation is het in 1876 gelukt een boom te planten in Buitenzorg (ook een botanische tuin) op Java in Indonesië. Vandaar uit zijn de plantages aangelegd. De rubberbomen groeiden in dit tropische klimaat heel erg goed.
Door kerven in de bast van de volwassen boom te maken, stroomt het melksap eruit. Dit wordt verzameld en tot ruwe rubber verwerkt.
De namen Java, Sumatra, Celebes en Borneo op de gevels zijn de oude namen van Indonesische eilanden, waar rubberplantages lagen.

Route:

• Neem de Middenlaan in noordelijke richting.
• Loop door tot de oude school aan de rechterzijde.

Het arbeidersdorp Heveadorp is gebouwd door de Heveafabriek. De jonge architect Heelsumse Rothuizen heeft o.a. de school ontworpen in de Zuid-Veluwse Landhuis Stijl afgeleid van de Engelse Cottage Stijl.
De huizen hebben een rietenkap en de knusse uitstraling van de Engelse Cottage Stijl. Vakwerk, onbewerkte natuursteen, kleine lage raampjes en allerlei andere details uit vervlogen tijden zijn eigentijds uitgewerkt: baksteen motieven, versieringen en raamgrootte zoals gebruikelijk in de Amsterdamse School omstreeks 1920. Als je heel gedetailleerd kijkt zie je dat alle huizen een eigen afwerking hebben en dus verschillend zijn.
Het oude schoolgebouw is nu een kunstenaarsatelier.

Route:

• Volg de Middenlaan.

Deze beide huizen langs de Oude Oosterbeekseweg zijn ouder dan de rietenkaphuizen van Heveadorp. Zij hebben dezelfde architectuur als huizen iets verderop. Kennelijk is Heveadorp langs deze oude weg naar het Landgoed Duno omstreeks 1920 uitgebreid.

Route:

• Sla links af (Oude Oosterbeekseweg) en meteen weer links af de parkeerplaats op.
• Loop door tot het hek achter op de parkeerplaats.

De parkeerplaats van het Geldersch Landschap bij Landgoed Duno wordt nog steeds druk bezocht. Kwamen hier vroeger veel dagjestoeristen op de fiets, nu weten vele mensen in het weekend dit parkeerterrein met de auto te vinden. Zij wandelen dan met het hele gezin of met de hond over de Duno.

Route:

• Loop vanaf de parkeerplaats voor het hek rechts het bos in.
• Op de T-splitsing naar rechts.
• Loop door tot bij de twee huizen langs de Oude Oosterbeekseweg.

Langs de Oude Oosterbeekseweg staan verschillende huizen van dit type. Deze twee zijn hetzelfde. Kennelijk werden ze ooit gebouwd om de toegang tot het Landgoed Duno te markeren. Kenmerkend zijn de afwisseling van bakstenen met vaak geel aangesmeerde lagen. Het lijkt wel spek, afwisselend laagjes vet en vlees. Daarom wordt dit type speksteen-huizen genoemd. Het type huizen komt veel voor hier in de gemeente, niet alleen in Doorwerth, maar ook in Oosterbeek aan de Utrechtseweg staat nog zo'n huis.

Route:

• Loop de Oude Oosterbeekseweg omhoog, tot waar deze kruist met de Italiaanseweg en overgaat in de W.A.Scholtenlaan.

In dit statige huis met een prachtige tuin woonden tot aan het eind van de vorige eeuw een aantal zusters. Of het een klooster was, is ons niet bekend. Nu is het huis in particulier bezit.

Route:

• Neem vanaf het voormalige klooster de Italiaanseweg in zuidelijke richting het bos in. (Dit is met het klooster aan je linker hand.)
• Volg de weg totdat je aan je linker hand Poortgebouw Duno ziet staan.

Deze villa is een van de poortgebouwen van het voormalige landgoed Duno. Deze ligt aan de Italiaanseweg, de doorgaande route van Kasteel Doorwerth naar de Utrechtseweg en verder. Vroeger stond er aan de andere kant van het toegangshek eenzelfde gebouw. Dat is in de oorlog verwoest en daarna nooit herbouwd. Twee andere toegangsgebouwen tot dit landgoed zijn te vinden aan de Oude Oosterbeekseweg.

Route:

• Volg de klinkerweg in zuidelijke richting. Het witte poortgebouw is aan je linker hand.

De Italiaanseweg is om het hoogteverschil van de Stuwwal te overbruggen voorzien van haarspeldbochten. De route doet dan ook een beetje buitenlands aan. Later in de begintijd van de auto toen een zondags autoritje in de mode was, is dit op de Posbank nagedaan. Net zoals op de Posbank was de Italiaanseweg de plek om gezien te worden in je auto. Er was zelfs een speciale tourrit langs de hotels uitgezet.

Route:

• Volg de klinkerweg naar beneden toe via de haarspeldbochten.

De Italiaanseweg heeft Baron van Brakell van kasteel Doorwerth in 1848 laten aanleggen als verbinding naar het pas geopende station van Wolfheze. De naam Italiaanseweg heeft te maken met het Italiaanse aanzien, zoals de haarspeldbochten.
De oude beuken die bovenaan langs deze weg staan zijn ruim 250 jaar oud en stonden er al voor de aanleg. De bomen zijn overblijfselen van de scheibomen langs de heggen (percelen) van de Doorwerthse bossen.

Route:

• Volg de klinkerweg naar beneden tot de vijver onderaan de stuwwal.

Boven de vijver op de vlakke plek in het bos stond tot september 1944 het Jagershuis van landgoed Duno. Het was een houten huis in "Zwitserse stijl" dat uitkeek over de vijver. De restanten van de tuin zijn nog te zien, zoals de rododendrons en de bamboe bij de vijver. Bij de vijver zijn resten van een romantisch trappetje van namaakrotsen. Ze zijn gemaakt van kippengaas met cement: 'cement rustiek'. Hoog op de rand boven de vijver is nog een betonvloer van een theekoepel te vinden.

Route:

• Loop vanaf het Jagershuis het pad, langs het bankje, in oostelijke richting, de heuvel op.
• Loop door tot de restanten van een fundament aan de rechter hand.

Boven aan de heuvel zijn de restanten van de theekoepel van het Jagershuis van voormalig Landgoed Duno te vinden. Alleen arbeiders werkten in de volle zon ("in het zweets uws aanschijns"), zij waren bruin. Vooral vrouwen van goede stand, probeerden "blank" te blijven. Daarom was gebruikelijk thee te drinken en met elkaar te praten in zo'n theekoepel, een plek uit de zon.

Route:

• Volg het pad langs de rand van de stuwwal tot je bij een bruggetje komt.

Het wandelen op deze stuwwal kan je op twee manieren doen. Je gaat van boven naar beneden en/of omgekeerd, of je maakt een veel minder intensieve wandeling evenwijdig aan de hoogtelijnen. Omdat het water in de loop van de eeuwen hier diepe dalen heeft uitgeslepen zijn er af en toe bruggetjes nodig om de Romantische kloof te overbruggen. Geniet van de weelde van de oude aangeplante rododendrons, die bijna een poort vormen.

Route:

• Volg het pad en ga op de kruising rechtdoor.
• Even na de kruising ligt de leemput aan de linkerkant van het pad.

In deze pas gedolven leemput, goed te zien is dat de bodem van de stuwwal af en toe dikke leemlagen bevat.
Deze lagen zijn gevormd in het Saalien, ongeveer 150.000 jaar geleden, toen het ijs dat over Noord-Nederland het materiaal op de bodem tot zeer fijne deeltjes vermaalde onder het gewicht van de schuivende ijsmassa's. Hier komt zo'n leemlaag aan het oppervlakte.

Route:

• Blijf het pad langs de rand van de stuwwal volgen tot in het volgende dal.

Als je langs de stuwwal loopt kruis je op je wandeling verschillende brede dalen. Deze dalen zijn door stromend smeltwater ontstaan toen de ijskappen op de Veluwe smolten. Oppervlakte water stortte hier af de stuwwal van de rivier de Rijn in. De Rijn had juist hier voor de gemeente Renkum delen van het zand van de stuwwal weggeslepen, waardoor de steile stuwwal is ontstaan. Wat verderop in Wageningen is er ook wel een stuwwal, maar de hoogte is niet zo groot en veel minder lang.

Route:

• Loop verder langs de stuwwal.
• Houdt op de Y-splitsing rechts aan, blijf de rand van de stuwwal volgen.
• Volg het pad langs de vijvers naar beneden tot bij de haarspeldbocht bij de achterste vijver.

De vijverpartijen van de Duivelskolk waren ook voorzien van een Barokke As. Geheel in Romantische stijl ontspringt de bron van deze barokke as uit een spleet in namaak rotsen van cement rustique.

Route:

• Loop verder naar beneden langs de vijvers tot aan de middelste vijver.

Bij de tuinaanleg in de Engelse landschapsstijl van Landgoed van Hotel Duno werd het water dat uit de stuwwal kwam, met lemen dijkjes opgevangen en verzameld in twee bekkens, de bovenste en de beneden vijver. In de benedenste ronde vijver sproeide een fontein. Op de helling waren kleine kronkelpaadjes met bloemenperken, zodat je vanaf het terras aan de bovenzijde een mooi gezicht had op de wandelaars. Alleen het hekwerk boven is wat er nog van de tuin over is gebleven.

Route:

• Loop verder tot aan de laatste stuwdam en steek deze over.
• Meteen links boven ligt het cement rustique.

Ook bij de Barokke as van de Duivelskolk zijn nog restanten van het zogenaamde "Cement Rustique" te vinden. Op deze helling werd rond 1900 een bijzondere tuin aangelegd, waar je vanaf het hotelterras en de theekoepel op neerkeek. Het bestond uit vele trappetjes en paadjes met onderin een vijver met fontein. Bij het herstel van de cascade, de vijvers boven elkaar is voor een andere oplossing gekozen, zoals je kan zien. Overal op het Landgoed Duno kun je deze restanten van oude tuinaanleg nog vinden.

Route:

• Volg het pad langs de vijvers.
• Sla rechtsaf en steek de dam van de vijvers over.
• Loop door tot aan de asfaltweg.

Duivelskolk heeft zijn naam te danken aan de Pastoor van Driel. Volgens een oude legende had de pastoor van Driel ruzie met de duivel. Uiteindelijk....... etc. weet iemand het verhaal erachter?

Route:

• Neem de asfaltweg (Fonteinallee) richting wegversmalling.
• Loop door tot op de T-splitsing naar rechts.

Tussen 1962 en 1970 is stuwcomplex met sluizen te Driel in de Neder-Rijn gebouwd. De stuw zorgt ervoor dat het water stroomopwaarts en in de IJssel op voldoende hoog peil blijft. De sluis geeft doorgang voor de scheepvaart.

Op de Neder-Rijn vaart heel wat minder en veel kleinere schepen dan op de Waal. De binnenvaart noemt de Neder-Rijn gekscherend het fietspad van de Waal. Op de Neder-Rijn moet je schip minstens drie keer "geschut" worden in de sluis, hier bij Driel, bij Amerongen en ook bij Hagenstein.

De binnenvaart is een relatief milieuvriendelijke en veilige manier van transport.

Route:

• Loop langs het hek van het Gelders Landschap.
• Sla rechtsaf en volg het pad omhoog.
• Ga rechtdoor tot een trap aan de rechter hand.
• Neem de trap omhoog richting het Duno Plateau.

Rechts in de hoek van het terrein liggen de restanten van de vloer van een theekoepel. Ook een deel van het hek staat er nog steeds. Je kunt even uitrusten op een restant van een bankje. Foto zie Gelders Archief. Hier kun je ervaren hoe je ook na 100 jaar nog steeds de sfeer van toen kan beleven. Mensen hebben kennelijk een voorkeur voor bepaalde landschappen.

Route:

• Loop richting de klinkerweg.
• Loop naar de restanten naast de klinkerweg.

Deze prachtige zonnige weide heeft nog enige terrassen van de tuin van het oude huis. Je moet het wel weten. Dit is de plek waar omstreeks 1920 een hotel/landhuis was gevestigd. Langs de weg zijn de restanten van de toegang tot landhuis Duno nog te vinden. De tuinaanleg met de vele rododendrons en de azalea laan zijn de groene monumenten, de restanten. Heb je de oude buxusboom midden op het terrein gezien, een exemplaar van wel honderd jaar.

Route:

• Loop door tot het uitzicht.

Het uitzicht over de Betuwe is fantastisch. Op deze plek stond vanaf eind 18e eeuw landhuis Duunoog, later verbasterd tot Duno. Het huis, vanaf 1933 hotel, is in de Tweede Wereldoorlog verdwenen.
De structuur van de tuinterrassen is nog steeds te herkennen, evenals de tuinaanleg met de vele rododendrons en andere uitgegroeide heesters, zoals de buxus.
Met enig zoeken vind je aan de rand van het klinkerpad het restant van de entree van het huis (blauwe stukken steen).
Rechts in de hoek van het terrein liggen de restanten van de vloer van een theekoepel. Ook een deel van het hek staat er nog. je kunt even uitrusten op de restanten van een stenen bank.
Als er in de winter sneeuw ligt is hier een prima plek om met je slee de helling af te suizen en te eindigen in een hut van rododendrons.

Route:

• Loop het grasveld naar beneden tot onderaan.
• Neem het paadje tussen de rododendrons.
• Volg het pad steil naar beneden en steil weer omhoog.
• Je staat voor een aarden wal.
• Ga met de trap de wal over.

De Hunnenschans is zo men aanneemt een versterkte vesting op de stuwwal. Van hieruit kon je de scheepvaart op de Rijn goed in de gaten houden. Tot in de Middeleeuwen was hier beneden aan de Rijn een doorwaadbare plek, waar men met paard en wagen de Rijn kon oversteken.
De productie van ijzer in het achterland op de Veluwe was waarschijnlijk zo belangrijk, dat een versterkte plaats voor opslag van dit kostbare product nodig was.
Vaklieden en niet zoals vaak beweerd wordt arme boeren, maakten uit ijzeroer en/of klapperstenen in lemen ovens en met behulp van houtskool, de wolf, een legering van ijzer en koolstof. Van deze kostbare half fabricaten kon men in andere plaatsen goede zwaarden, messen e.d. maken.

Route:

• Steek aan de overzijde de wal met de trap over.

Wat meteen opvalt als je de Hunnenschans betreedt is de ringwal. De ringwal was onderdeel van een vesting en is in de jaren '90 hersteld en vrijgekapt om ook nu nog een idee te hebben hoe zo'n versterkte vesting eruit zag. Het was in tijden van oorlog een toevluchtsoord, van waar men een goed zicht had op de omgeving en speciaal op de Rijn. Ook het informatie bord van "Spannende Geschiedenis" bij de parkeerplaats leidt je naar een internet site met informatie over de Hunnenschans.

Route:

• Neem het pad rechtdoor.
• Je komt uit op de parkeerplaats van Geldersch Landschap.

De laatste particuliere eigenaar Van Vloten schonk Landgoed Duno na zijn dood in 1932 aan het Geldersch Landschap. Geldersch Landschap nam het landgoed in gebruik als Hotel. Dit is nog te zien op de toegangszuilen van de parkeerplaats. Het uitzicht vanuit de hotelterrassen was een prachtig. Een paal met de brons plastiek is voor het oudheidkundig monument de Hunnenschans.

Route:

• Loop de Dunolaan naar beneden tot de kruising met de Beeklaan.

De woningen "Gelria" en "Frisia" met twee leuke torentjes aan weerszijden waren woningen voor het hoger personeel van de Heveafabriek.
Een soortgelijk huis staat onderlangs bij de Fonteinallee op de hoek naast het tolhuis "De Oude Tol". Twee huizen aan de Beeklaan, "Hunsingo" en "Dollard", iets hogerop de helling lijken bijna hetzelfde bouwplan te hebben.
Hoewel het basisontwerp van alle woningen veel overeenkomst vertoont, is dit lastig te herkennen door de vele kleine veranderingen in de loop van tijd. Waarschijnlijk hadden alle woningen van oorsprong een rieten kap.
In het oorspronkelijke plan voor Heveadorp werden er voor de arbeiders 83 woningen en voor het hoger personeel 14 woningen gebouwd.

Route:

• Loop naar beneden tot de geasfalteerde weg (Beeklaan).
• Sla kort linksaf en steek over en neem het pad achter de huizen langs het bos in.
• Steek de beek over en loop door tot op de kruising.

Dit gebouwtje is een restant van de modelboerderij Huis ter Aa.
Het doel van de modelboerderij - in 1908 opgericht door Joseph Scheffer - was een melkvee bedrijf leiden onder extreem hygiënische omstandigheden. Koeien hadden in die tijd nog veel ziekten, waarvan sommigen erg besmettelijk waren. Het koele schone water uit de Seelbeek kwam goed van pas om de melk koel te houden, voordat die in melkbussen vervoerd werd naar de melkfabriek. Het beekwater was ook het drinkwater voor de koeien en de betegelde stallen werden vaak met beekwater geboend. Op oude prentbriefkaarten staat: 'Elken ochtend worden de koeien geroskamd, geborsteld en wascht men ook de staarten af'.
Toch was het bedrijf niet winstgevend. De melk was door al die hygiëne tweemaal zo duur. In 1915 verkocht Scheffer de boerderij aan de heer Wilhelmi uit Groningen die er een dependance van de Heveafabriek uit Hoogezand vestigde.

Route:

• Loop het bospad omhoog het bos in.
• Sla op de kruising rechts af.
• Loop door tot bij de grasbaan.
• Volg de grasbaan tot bij het uitzicht.

Vanaf de zichtas heb je prachtig uitzicht over de Rijn en de Betuwe. In de verte zie je Arnhem liggen met de Eusebiuskerk, de Rijnbrug, de spoorbrug naar Nijmegen en de dubbele koepel van het GelreDome. Aan de horizon liggen rechts de pijpen van de grote kolencentrale bij Nijmegen. Aan de andere zijde van het Rijndal zie je bij helder de torenspits van Hoog Elten. De zichtassen achter je zijn bedacht als onderdeel van een inrichtingsplan rondom de Westerbouwing door Samuel Voorhoeve, de plaatselijke landschapsarchitect van omstreeks 1925.

Route:

• Volg de rechter grasbaan, tot het bankje aan het einde.

In de Valckeniers bossen op het Landgoed Westerbouwing is Samuel Voorhoeve, de gemeenteambtenaar groenbeheer en daarnaast een bekend regionaal landschapsarchitect actief geweest met de aanleg van open ruimten in deze bossen. Vanaf dit bankje aan het einde van de zichtas richten twee coulissen van bomen je blik op het uitzicht aan het andere einde van de zichtas.

Route:

• Neem het bospad rechts naast het bankje.
• Houdt rechts aan tot het witte hek bij de asfaltweg (Oude Oosterbeekseweg).
• Steek over en vervolg het bospad.
• Sla het eerste bospad rechts af tot bij de weide.

Vanaf dit punt heb je een uitzicht over het dal waarin Landgoed Laag Oorsprong lag. Je kunt goed zien hoe heuvelachtig het terrein is. De leemlagen op de stuwwal in de ondergrond zorgen ervoor dat er halverwege het dal water uit de helling treedt. Dit is te herkennen aan de Elzenbossen die er staan.

Route:

• Sla links af bij de weide tot een vrij gekapte zichtas rechts.

Een vrij gekapte zichtas op Landgoed Hoog Oorsprong. In de verte zie je de Rijnbrug bij Arnhem. Bij de aanleg van de landgoederen werden vaak zichtassen vrijgehouden, zodat bezoekers verrast werden door de vergezichten, een buitenlandse ervaring.
In de loop van de jaren groeiden deze zichtassen dicht. Eind jaren 80 kapte het Geldersch Landschap deze zichtas vrij, zodat je ook verrast wordt door het vergezicht. De bomen zijn inmiddels weer in de breedte uitgegroeid, waardoor de zichtas versmald is.
Wat vindt je, zou het Geldersch Landschap de zichtas weer open moeten kappen?

Route:

• Neem het pad links af met de zichtas aan de rechter hand. (Dit kan dezelfde weg terug zijn).
• Sla het eerste pad rechts af. Dit is een scherpe hoek.
• Volg enkele honderden meters het pad tot je onderaan de heuvel in het dal staat en het pad links weer heuvel op loopt.

Dit droogdal is in de ijstijd uitgesleten door het smeltwater van de ijskap. Sinds de ijskap geen smeltwater meer gaf bleef alleen het oude beekdal over. Dit heet een droogdal. Hoewel de beek zelf hier niet meer stroomt, is het nog steeds een natte plek. Elzen, die hier groeien, verdampen zoveel water dat het weiland redelijk droog blijft. Omgevallen boom, leem tussen de wortels, wortelde in de oppervlakkige leemlaag.

Route:

• Volg het pad met een bocht naar links, het dal uit de volgende heuvel omhoog.
• Steek de verharde weg over en neem het pad tussen de oude coniferen door.
• Loop door tot op de kruising van paden.

Uitzicht vanuit het bordes van het voormalig landhuis Laag Oorsprong. De landgoederen Laag- en Hoog Oorsprong liggen op de stuwwal tussen landgoed De Hemelseberg en Pietersberg. De welgestelden uit de 17de eeuw kozen deze plekken vanwege het mooie landschap voor hun buitenplaatsen. De stoep van het laatste landhuis van Laag Oorsprong kunt nog terugvinden in het gras. De voortuin was in terrassen aangelegd en zijn nog zichtbaar in het weiland.

Achter je ligt de (moes-)tuin van Landgoed van Laag Oorsprong: een oase van rust en schoonheid ontworpen door landschapsarchitect Sprenger. De tuin is recent opgeknapt. Je kunt er thee drinken, taart eten, met een bootje op de waterloop spelen en door de tuinkamers wandelen.

Route:

• Loop verder langs het weiland tot het pad naar links richting de opgehoogde fundamenten.

Bij een opknapbeurt van de tuin van het Landgoed Laag Oorsprong door de eigenaar, Geldersch Landschap, zijn de nog aanwezige restanten van een van huizen dit op deze plek gestaan hebben als footprint in 2012 hersteld. Wat je nu boven de grond ziet is die footprint van het grootste Landhuis Laag Oorsprong. Een ondernemer uit begin 1900 (Bakker) had hier een suikerfabriek gevestigd, die bieten tot suiker verwerkte. Hoe je dat deed, was toen nog niet bekend. Bakker reisde daarom zelf naar Dresden af om daar van een chemicus te horen, hoe je geraffineerde suiker maakte. Bakker was met deze wijze van suikerproductie de eerste in Nederland.

Route:

• Loop verder tot bij de bosrand.

Verschillende uitgegroeide coniferen zijn resten van de oude tuin. Een Sequoiadendron giganteum (Mammoetboom), een Magnolia en een Kers, uitgegroeide coniferen en andere bijzondere bomen en heesters behoren tot de restanten van de tuin voor het landhuis Laag Oorsprong.

Route:

• Loop verder tot op de splitsing.

De stuwwal bevat voor water niet doorlaatbare aardlagen, de leemlagen. Watervoorraden uit de stuwwal komen op verschillende plaatsen aan de oppervlakte (sprengen of sprengkoppen). Deze sprengen zijn vaak door mensen uitgegraven. Onder andere door dit schone water hebben zich al vroeg mensen op de stuwwal gevestigd.
De landgoederen gebruikten deze sprengen om de kunstmatige vijverpartijen van stromend water te voorzien. Het water is bijzonder schoon en koel. Je ziet er zelden algengroei.

Route:

• Volg het paadje langs de beek.
• Loop door tot op de hoek bij het bruggetje.

Landgoed Laag Oorsprong kent twee perioden. Het eerste landhuis op deze plek stamt uit de romantische periode. Dit stukje hekwerk geeft een indruk van de tuin zoals die er toen uitgezien moet hebben. Let ook op de uitzichten naar alle zijden. De vijvers met overhangende bomen, het bruggetje, de beek en de neprotsen, cement rustique. Stuk voor stuk is het kenmerkend voor de romantische stijl. Verder een mooi uitzicht over de glooiende weilanden. Elk weiland was ooit begrensd door uitgegroeide boomgroepen.

Route:

• Steek het bruggetje over en loop omhoog tot de viersprong aan de bosrand.

Naast de grote landgoederen op de stuwwal kende Oosterbeek bebouwing die zich langzaam uitbreidde langs de wegen in het agrarische gebied. Kenmerkend zijn de open weilanden met aan de rand een weg met een aantal alleenstaande huizen. Dit historische dorpsgezicht is onder meer hier aan de Benedendorpseweg behouden gebleven. Omdat de Benedendorpseweg vroeger een hoofdverbinding was, gaat het hier om relatief grote huizen. Weet iemand of dit een beschermd dorpsgezicht is?

Route:

• Neem het pad met het weiland aan je rechter hand. Volg het pad tussen de hekken door.
• Loop door tot het asfalt.

Toegangshek en toegangspoort tot de Hemelseberg zijn nog aanwezig. De Hemelseberg was de woning van de familie Kneppelhout. Deze lieten het huis geheel restaureren in een zeer romantische stijl. In de bossen zijn veel restanten van uitzichtpunten te vinden. Het verhaal gaat dat Mevrouw van Kneppelhout vanuit haar theekoepel bij helder weer vrij uitzicht had over de Betuwe, tot het Reichswald en tot de kerktoren van Elten in het Montferland. De zichtassen werden vrijgemaakt en vrijgehouden door de bomen regelmatig te kappen.
Tot eind jaren negentig was hier een verzorgingshuis.

Route:

• Ga rechtdoor en houdt rechts aan op de Y-splitsing.
• Loop 10 meter door tot je aan twee kanten grasveld ziet.

Er is in de negentiger jaren een kleine boomgaard op de Hemelseberg aangelegd. Bij een landgoed hoorde ook een hoogstamboomgaard. Achttien verschillende hoogstam fruitboomsoorten zijn er aangeplant door de Stichting Biotoop Beheer. Zij onderhouden deze bomen en snoeien ze in het voorjaar ook. Een aantal bomen draagt al vruchten.

Route:

• Loop 50 meter verder tot aan de vijver.

Het landhuis De Hemelseberg had een uitgebreide tuin met veel vrij uitzicht. Dit vijvercomplex hoorde erbij. Onlangs zijn de vijvers, de paden en de beschoeiing opgeknapt.
de paden zijn voorzien van geel gravel om een zandpad te suggereren.
Neem eens de tijd om rustig te kijken naar de verscheidenheid van de boomvormen in de buurt van de vijver. De Bruine beuk en treurwilg zijn heel verschillend van structuur. Aan het eind van de zichtas over de vijver lag de witte classicistische villa aan de Kneppelhoutweg.

Route:

• Sla rechts af het bospad onder de bomen door.
• Steek de Benedendorpseweg schuin naar rechts over (Dennenoordpark).
• Sla direct weer links af het woonerf op.
• Neem het paadje naar rechts tussen de huizen door.

Molenkolk halverwege het Kerkpad. Deze kolk is van een oude molen die behoorde tot het huis dat vroeger op deze plek stond.
In de jaren '70 is het vervallen landhuis en de molen afgebroken. Op dit kleine landgoed Dennenoord is de achterliggende nieuwe woonwijk ontstaan.
Het voormalige landhuis Dennenoord was eigenaar van de molen. De waterpartijen zijn gevuld met het water van de vroegere molenbeek. De waterval is als voorbeeld van het verval van die beek bewaard gebleven.
Bijzonder is de grote plataan bij de bovenste vijver, een boom van de monumentale bomenlijst van de gemeente.

Route:

• Loop verder naar beneden, tot op de splitsing op de vlonders.

Even voorbij de oude pastorie loopt een pad rechts af (oorspronkelijk via het erf van de boerderij naar de Benedendorpseweg).
Langs dit pad liep de route waarover de restanten van de Britse luchtlandingsdivisie zich in de nacht van 25 op 26 september over de Rijn uit de strijd terugtrokken. Van hier liep de vluchtroute door de uiterwaarden.
De Duitsers hielden vanaf de Westerbouwing, dat is de hoogte die je in het westen even verderop ziet, de uiterwaarden constant onder vuur met mortieren en mitrailleurs. Van de ruim 10.000 man die ten noorden van de Rijn waren geland bereikten circa 2400 man de bevrijde zuidelijke oever.
Circa 1400 mannen waren hier al gesneuveld, de rest is krijgsgevangen gemaakt of zwierf over de nog bezette Veluwe.

Route:

• Sla onder aan de Molenkolk in oostelijke richting het Kerkpad in.

In het dorp Oosterbeek zijn er vele smalle voetpaden, die al dan niet bekend zijn bij de huidige inwoners. Het Kerkepad naar het oude Kerkje van Oosterbeek is hiervan een voorbeeld. Het smalle klinkerpaadje hier en daar begrensd door een grote hoge meidoornhaag is al vele jaren in gebruik. In het voorjaar kun je hier heerlijk wandelen in de zon en genieten van het ontluikende vogelleven in de polder.

Route:

• Volg het Kerkpad tot de kwelplek (rechts).

Kwelplek in de uiterwaarden. In dit natuurgebied komen vele planten voor die vroeger langs de rand van de stuwwal voorkwamen.
In de verte ligt de spoorbrug naar Nijmegen. De andere kant op zijn de sluizen van Driel te zien. De kerktoren van Driel zie je aan de overkant.

Route:

• Vervolg het Kerkpad en loop door het hek.

De oude witte pastorie met de donkere luiken was tijdens de slag om Arnhem een medische hulppost. Het was de eerste hulppost in de perimeter. Voor verdere zorg moesten gewonden naar een veldhospitaal worden vervoerd. Het Duitse vuur van mortieren en scherpschutters was zo zwaar, dat van het vervoer naar het veldhospitaal niets terecht kwam. Ook het huis werd getroffen. Overal in huis, ook in de gangen en de op trappen lagen gewonden.
De bewoonster, die met vijf kleine kinderen acht dagen lang in de kelder verbleef, steunde vele gewonden door met hen te praten en psalm 91 voor te lezen.
In de tuin bleken 57 gesneuvelden te zijn begraven. Zij zijn naderhand overgebracht naar de Airborne begraafplaats aan de andere zijde van Oosterbeek.

Route:

• Loop tot voor het oude kerkje.

De Oude Kerk is een kerk uit de tiende eeuw. Het is de oudste kerk van ons land die nog als kerk dienst doet. De knotlinde bij de hoofdingang heeft de respectabele leeftijd van ongeveer 300 jaar.

Tijdens de slag om Arnhem (17-26 september 1944) vormde het gebied rond deze kerk de oostelijke verdediging van de "Perimeter". Dit was het hoefijzervormig gebied met de basis langs de Rijn, in bezit van de Britten. De luchtlandingstroepen zouden de bruggen bij Arnhem veroveren en een bruggenhoofd vormen. Zo konden de grondtroepen vanuit de Betuwe oprukken en deze voorhoede ontzetten. De Britten hebben deze positie bijna negen dagen gehouden en daarna moesten ze het opgeven.
De gedenksteen aan de Oostzijde herinnert aan wat zich hier in september 1944 afspeelde.

Route:

• Loop vanaf de toren van het kerkje naar de klinkerweg (Benedendorpseweg).
• Sla rechts af en loop door tot je bij een de bocht in de weg twee paden de polder in ziet lopen.

Bij de Ford garage onderlangs ligt de toegang van het wandelnetwerk door de Rosandepolder. Hier kun je wandelen in het vlakke land van de grote rivieren, de Betuwe, met uiterwaarden en dijken doorsneden door vele sloten. Je kunt er genieten van de weidevogels in het voorjaar. In de winter verblijven hier vele groepen ganzen. Bij hoogwater in het vroege voorjaar is de Rosandepolder niet toegankelijk.

Route:

• Neem het pad naar de Camping. Dit is het meest rechtse pad dat de polder ingaat.
• Loop door tot vlak voor de eerste bocht in het pad.

De Leigraaf in de Rosandepolder is onlangs voorzien van een nieuw hek met de naam van de beek erop. Zo weet iedereen dat de beken ook in Oosterbeek een naam hebben.
Dit waterstroompje, dat hier uit de stuwwal treedt, lijkt zo erg klein, maar het beekje voert behoorlijk wat water af. Dit beekje is te volgen langs de Fonteinallee , waar er verschillende vijvers zijn. Pas bij het Kasteel Doorwerth komt dit water vanuit de leigraaf in de Rijn.

Route:

• Volg het pad verder na de bocht. Loop een eindje door langs de rij Knotwilgen.

Het landschap van beken en uiterwaarden wordt in Renkum vaak gekenmerkt door knotwilgen. Je zou kunnen zeggen dat Knotwilgen door mensen zo gesnoeid in deze vorm.

De werkgroep van het IVN zorgt ervoor dat de wilgen elke 2 tot 3 jaar geknot worden, d.w.z. dat de twee tot driejarige takken eraf geknipt, dan wel eraf gezaagd worden. Vroeger werden deze jonge buigzame witte wilgentenen gebruikt voor het vlechten van manden. Heeft het IVN nog een afnemer voor de gesnoeide wilgentenen gevonden?

Route:

• Blijf het pad door de polder volgen tot je op de parkeerplaats bij de camping staat.

In de loop van honderden jaren werd er langs alle grote rivieren in de bedding tussen zomer- en winterdijken veel slib afgezet. Dit is vooral in het voorjaar het geval, als de rivier buiten haar oevers treedt. Zo kwamen hier dikke pakketten rivierklei te liggen.
Deze rivierklei werd door de steenfabrieken langs de rivieren af geticheld (afgegraven) en zij bakten er miljoenen stenen van voor huizen en straten in heel Nederland.
Dit is het restant van een van de vele steenfabriek van Renkum.

Route:

• Loop de hoek om tot je op de rand van de camping staat.

Aan de Rijn ligt deze prachtige rustige camping, waar je nu met je boot vanuit de Oosterbeekse jachthaven kunt varen. Tegenwoordig kun je ook fijn zwemmen in de Rijn.
De Rijn was in de jaren 1950-1980 erg vervuild en door de overheid werd het afgeraden erin te zwemmen. Door de jarenlange politieke groenlobby en door de acties van natuurliefhebbers is de kwaliteit van het water erg verbeterd de laatste jaren. Nu zwemt er weer vis in de Rijn.
De Zalmen trekken weer naar hun oude paaiplaatsen in de zijrivieren van de Rijn in Duitsland.
Weet je dat volwassen zalmen, die vanuit het zoute water de rivier opzwemmen, onderweg niet meer eten? Ze gaan op de paaiplaatsen dood, nadat ze eerst kuit (eitjes) hebben geschoten!

Route:

• Neem het pad dat rechts langs het terras naar achteren loopt.
• Loop door tot net voorbij het terras.

Watersport Vereniging Peter Hensen is genoemd naar Peter Hensen was de laatste veerman van het Drielse Veer. Voor de bouw van de sluis en de stuw van Driel omstreeks 1960, verbond hij met zijn gierpont Oosterbeek met Driel. Peter Hensen stimuleerde de watersport ter plekke en had indertijd al een tijdelijke opslag voor zeilboten bij de aanlegplaats van het veer. De club heeft zich gespecialiseerd in het riviervaren.

Route:

• Loop verder langs het gebouw op.
• Achter het gebouw naar links en doorlopen het trapje naar beneden af.
• dan rechts afslaan en doorlopen tot het einde van de heg aan je rechter hand.

De Stichting Biotoop beheer heeft deze groenstrook in 2013 voor een periode van drie jaar ingezaaid met een mengsel van onder meer:
a. Drachtplanten voor bijen, hommels, Vlinders en andere insecten, zoals de blauwe Borage (Komkommerkruid) en kaasjeskruid en ook boekweit met zijn kenmerkende driehoekige zaden in de herfst;
b. Zaaddragende planten voor de trekvogels zoals boekweit en zonnebloemen en verschillende peulen.
c. Diverse graansoorten: zoals gerst, haver. tarwe en rogge.
d. Tot slot bevat het zaaimengsel ook nog akkeronkruiden als klaproos en korenbloem en verschillende wikkes, rolklavers en klaversoorten.

Route:

• Loop verder tot je na het passeren van een klaphekje op een T-splitsing staat.

Overal in de regio is de Stichting Biotoopbeheer actief met het inzaaien van groenstroken langs akkers en weilanden. Zo ook hier bij deze groenstrook bij de Camping Rijnoever. Door de veelheid aan kruiden, vinden er veel viervoeters, vogels en insecten voedsel. De biodiversiteit in dit gebied neemt door dit soort menselijke ingrepen dan ook meetbaar toe.

Route:

• Neem vanaf het klaphekje het pad dat in zuidelijke richting richting de rivier loopt.
• Loop door tot je boven op de zomerdijk staat.

De dijk waar je zojuist op gelopen hebt, is een zogenaamde zomerdijk. Deze dient in de zomer om de rivier bij hoogwater binnen zijn bedding te houden. De polder die lager ligt blijft dan droog.
In de winter en het voorjaar stroomt het water gewoon over de zomerdijk heen deze uiterwaarden in. Alles staat blank, alleen de kruinen van de wilgen en de meidoorns steken er boven uit. Bij hoog water is de Rosandepolder dan ook voor enkele dagen of weken gesloten.

Route:

• Loop over de zomerdijk.
• Loop door tot je de spoorbrug over de Rijn goed kunt zien liggen.

Bij de slag om Arnhem in september 1944 hadden de geallieerde Britse en Duitse soldaten veel moeite hun doel, deze spoorbrug te bereiken. In de Rosandepolder zijn toen veel loopgraven gegraven. Het gebied werd voortdurend beschoten en gebombardeerd. De plaatselijke bevolking was al lang geëvacueerd naar de bezette Veluwe. Het meest dramatische hoogtepunt in deze vreselijke strijd was het opblazen van de spoorbrug door de Duitse troepen op 17 september 1944. Het oude Kerkje van Oosterbeek in de verte was toen in september het laatste bolwerk van de Britten en Polen.

Route:

• Loop door over de zomerdijk tot waar het pad de zomerdijk verlaat. (Dit is vlak voor de spoorbrug.)

De zomerdijk in de polder is duidelijk te zien in het landschap als een verhoging. Een polder die lager ligt dan het gemiddelde waterpeil in de rivier heeft een dijk nodig om droog te blijven.
Geniet nog een keer van het uitzicht op het dorp Oosterbeek op de stuwwal. Herken je de hoge honderdjarige bomen van het Park Bato's wijk? De Sequoiadendron is duidelijk als een donker silhouet met de vorm van een dennenboom te herkennen in de zomer en ook in de winter.

Route:

• Loop de dijk af en loop een klein stukje door tot je op een splitsing voor een stroompje staat.

Deze eerste Rijnspoorbrug is al aangelegd in 1879, toen het traject Arnhem - Nijmegen werd aangelegd. Zowel deze spoorbrug als het viaduct over de Klingelbeekseweg werden door de genie op 10 mei 1940 opgeblazen.
Op 17 november 1940 hadden de Duitse bezetters de schade al hersteld en konden de treinen weer over de noodbrug rijden.
Bij de Slag om Arnhem is de brug opnieuw opgeblazen. Al in november 1945 was de brug hersteld met materiaal van o.a. de Waterloo-bridge in Londen.
In 1952 is deze brug gebouwd en in 2002 is een deel van de spoordijk door Rijkswaterstaat afgegraven, zodat het rivierwater er bij hoogwater gemakkelijker onderdoor kan stromen.

Route:

• Volg het paadje dat langs het stroompje onder de spoorbrug doorloopt.
• Bij het bruggetje met de bocht mee naar links.
• Loop door tot bij de zomerdijk en volg het pad tot je er boven op staat.

Zodra je over de top van de zomerdijk heen kunt kijken als je vanuit de Rosandepolder komt, wordt je verrast een wonderlijk mooi uitzicht over deze recreatieplas. Mensen, die houden van zeilen op de rivier, kunnen hier terecht. 's Zomers kun je hier waterskiën en ook heerlijk zwemmen in natuurlijk zoetwater.
Je moet er wel rekening mee houden dat je op een mooie zomerdag niet de enige bent, die dat bedacht heeft.

Route:

• Loop de zomerdijk weer af en volg het pad langs het water tot ongeveer halverwege de plas.

Je ziet hier het brughoofd van de originele spoorbrug in het weiland staan. Daarachter is een nieuwe open spoorbrug gebouwd om meer ruimte te maken voor het rivier water. Let ook op het verschil in vormgeving van de brugdelen. Er is heel wat veranderd in de opvattingen over de vormgeving van de pijlers en de brugdelen in de afgelopen 50 jaar.

Route:

• Vervolg je route over het pad langs het water.
• Loop in de bocht door het hek en dan nog een klein stukje verder.

De Televisie toren steekt al sinds 1962 hoog boven de skyline van de stad Arnhem uit. In die periode werd er een netwerk van televisietorens in Nederland aangelegd om een goede ontvangst van het Tv-signaal in alle huiskamers te kunnen garanderen. Iedereen ontving het radio- en TV- signaal nog via de ether. Tegenwoordig doet deze toren nog dienst voor telecom verbindingen.

Route:

• Loop door tot je ongeveer halverwege de plas bent.

Deze planten met de karakteristieke bladrozetten, die dicht tegen de bodem aangedrukt liggen, komen al sinds de oudheid in de omgeving van de mens voor. Tredplanten kunnen goed tegen betreding, bijv op een zandpad als dit. Het stuifmeel van deze planten is heel herkenbaar in bodemmonsters. De hoeveelheid weegbree stuifmeel in een grondmonster is voor de archeoloog een maat voor de menselijke aanwezigheid op die plek.

Route:

• Loop verder tot bij het hek en loop dan verder tot op de kruising voor het hek.

Een splitsing van wandelroutes in de Rosandepolder. Kijk eens op de blote grond onder je voeten.
Je ziet dat in droge periodes de grond die klei bevat, hier heel erg hard wordt en met min of meer zeshoekige krimpscheuren als patroon opdroogt.
In tegenstelling hiermee verliest een zandhoudende bodem bij droogte alle samenhang en verstuift in de wind heel gemakkelijk, letterlijk los zand.

Route:

• Neem het zandpad dat in noordwestelijke richting de polder inloopt.
• Loop door tot je een bocht naar links en dan een bocht naar rechts gehad hebt en je de resten van het kasteel links van het pad in de polder ziet liggen.

In de Rosandepolder liggen de restanten van Kasteel Rosande, nu een beschermd (archeologische) rijksmonument.
In 1313 wordt deze plek voor het eerst genoemd als huis van Gosewijn van Rijsande. De Heerlijkheid Rosande was vooral bekend om zijn prachtige boomgroepen van Populieren en Eiken. In 1538 wordt het kasteel dat dan al een bewogen geschiedenis achter de rug heeft, met onder anderen Hertog Karel van Gelre in 1515 definitief afgebroken en niet weer hersteld.
Je kunt de grachten en het eiland, waarop het huis heeft gestaan nu nog als glooiing in het weiland zien.

Route:

• Vervolg je route over het pad tot je bij de leigraaf (riviertje) bent en er links een klaphekje is.

Overal in de Rosandepolder staan groepen heel oude knotwilgen, een karakteristiek cultuurhistorisch element. Ze zijn wel 100 jaar oud. Zo ook hier langs de Leigraaf staan heel oude exemplaren.
In de kroon tussen de takken, wil nog wel eens een wilde eend haar nest maken, of er broedt een uil in de een of andere holte. Het behoud van deze vorm is mensenwerk. Vrijwilligers van het IVN knotten in februari of maart in de ijzige kou deze kronen. De groene sappige wilgentenen als feestmaal gaan in een container naar de apen en olifanten van Burgers Bush te Arnhem.

Route:

• Neem het pad in noordelijke richting, richting de stuwwal en de huizen.
• Loop door tot je op een splitsing uitkomt, ga hier naar links en op de Y-splitsing kort daarna meteen naar rechts.
• Loop door tot je voor het stationsgebouw staat.

Bij de aanleg van de eerste Nederlandse spoorverbindingen in 1878 van het traject Amsterdam-Utrecht-Arnhem-Elten(D), is eerst het Station Oosterbeek Hoog aangelegd. Toen er in 1879 een uitbreiding kwam van het traject Arnhem-Nijmegen is er ook een tweede station Oosterbeek Laag geopend op 15 juni 1879. Dit station is sinds 15 mei 1938 niet meer in gebruik. Er waren plannen om op de plek van dit station een nieuwe halte te openen: Station Arnhem Business Park, een nieuwe voorstadhalte in het kader van stadsregiorail.

Route:

• Neem vanaf het station de weg in zuidelijke richting. (Dit is parallel aan het spoor), de weg gaat over in een graspad.
• Bij het viaduct rechts afslaan.
• Loop door tot je op de kruising na het viaduct bent.

Hier midden in de Rosandepolder kom je misschien wel tot de ontdekking dat Nederland landschapstypen heeft, die zich duidelijk van elkaar onderscheiden. Hier sta je midden in de vlakke weilanden. Je hoort er de kieviten en andere weidevogels. Soms hoor je een fazant kraaien. In de verte zie je Oosterbeek op de stuwwal liggen. Daar zijn veel loofbossen met oude eiken en beuken en soms nog restanten van heidevelden.
In de winter grazen in de Rosandepolder grote groepen ganzen. Bij alarm, of als je te dicht bij komt, slaan ze hun vleugels uit en vliegen luid snaterend naar een volgend weiland.

Route:

• Neem de asfaltweg (Prins Bernhardweg) langs het spoor.
• Op de hoek van asfaltweg rechtdoor het paadje langs het spoor volgen.
• Bij de tweede splitsing links af het pad tussen de landbouwpercelen door volgen.

Oosterbeek is omgeven door bossen en open terreinen, zoals deze akkers. Hier is nog goed te zien dat Oosterbeek ontstaan is op glooiend heuvelachtig terrein. Door de uitbreidingen van het dorp en daarmee samengaand ook het aantal inwoners, staat dit terrein onder druk om bebouwd te worden. Ook zijn er plannen op de tekentafel voor een westelijke rondweg om Arnhem hier op deze plaats. Voorlopig is dit west tangent weer van de baan.

Route:

• Vervolg het pad tussen de landbouwpercelen door.
• Steek de asfaltweg (Utrechtseweg) over en neem de beukenlaan.
• Loop een klein stukje door tot je rechts zicht hebt op de beek.

Bij de aanleg van de waterpartijen en watervallen werden de beeklopen veelal gekanaliseerd en rechtgetrokken. Het schoonheidsideaal van die tijd was een beek met een woeste waterval van natuursteen omgeven door lommerrijk beukenbos met groen mos op de bodem.
Tegenwoordig wil men meer waterleven in en rondom de beek (Biodiversiteit). De beekloop heeft hier een natuurlijker karakter gekregen met poelen voor kikkers en een bredere meanderende bedding, met zandbanken voor Salamanders.

Route:

• Vervolg je pad op de asfaltweg.
• Loop door tot op de kruising met het pad dat van het bruggetje boven de waterval komt.

Om bij de parkeerplaats te komen, passeer je het toegangshek van Landgoed Mariëndaal. De toegang is aangegeven met twee witte zuilen, met de naam van het landgoed. Een statige oprijlaan van beuken leidt de bezoeker, per koets, auto of gewoon lopend naar Huize Mariëndaal.

Deze pagina voldoet aan de volgende internet standarden van het W3 Consortium (W3C).

• Home
• Nieuws
• Wandelingen
• Achtergrond informatie over dit project
• Technische achtergronden
• Contact informatie
• Links

• Index: A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

• Wandel ook in: Doorwerth, Heelsum, Heveadorp, Oosterbeek, Wolfheze, Renkum. Meer wandelingen.