Als je de wandelroute over het Kerkpad loopt, kom je langs gebouwen die een rol gespeeld hebben bij de slag om Arnhem. Ook heb je een schitterend uitzicht over de uiterwaarden. De route voert je langs verschillende restanten van landgoederen. Vijvers die bij de tuinen van de landgoederen hoorden zijn nog aanwezig. Door een zichtas van hoge sparren wordt je blik op het landschap beperkt. In de verte aan het einde van deze zichtas zie je de Rijnbrug liggen. Maak eens kennis met de bossen van Landgoed Hoog Oorsprong. Het is heerlijk wandelen in het zonnetje langs de zuidelijke rand van oude akkers.
De Oude Kerk is een kerk uit de tiende eeuw. Het is de oudste kerk van ons land die nog als kerk dienst doet. De knotlinde bij
de hoofdingang heeft de respectabele leeftijd van ongeveer 300 jaar.
Tijdens de slag om Arnhem (17-26 september 1944) vormde het gebied rond deze kerk de oostelijke verdediging van de "Perimeter".
Dit was het hoefijzervormig gebied met de basis langs de Rijn, in bezit van de Britten. De luchtlandingstroepen zouden de bruggen bij Arnhem
veroveren en een bruggenhoofd vormen. Zo konden de grondtroepen vanuit de Betuwe oprukken en deze voorhoede ontzetten.
De Britten hebben deze positie bijna negen dagen gehouden en daarna moesten ze het opgeven.
De gedenksteen aan de Oostzijde herinnert aan wat zich hier in september 1944 afspeelde.
Route:
Loop bij de toren van het kerkje de trappen af.
Volg het Kerkpad, het zandpad langs de rand van de uiterwaarden.
De oude pastorie
De oude witte pastorie met de donkere luiken was tijdens de slag om Arnhem een medische hulppost. Het was de eerste hulppost in de perimeter.
Voor verdere zorg moesten gewonden naar een veldhospitaal worden vervoerd. Het Duitse vuur van mortieren en scherpschutters was zo zwaar,
dat van het vervoer naar het veldhospitaal niets terecht kwam. Ook het huis werd getroffen. Overal in huis, ook in de gangen
en de op trappen lagen gewonden.
De bewoonster, die met vijf kleine kinderen acht dagen lang
in de kelder verbleef, steunde vele gewonden door met hen te praten en psalm 91 voor te lezen.
In de tuin bleken 57 gesneuvelden te zijn begraven. Zij zijn naderhand overgebracht
naar de Airborne begraafplaats aan de andere zijde van Oosterbeek.
Route:
Loop door het hek en volg het Kerkpad tot de kwelplek (links).
Kwel in de uiterwaarden
Kwelplek in de uiterwaarden. In dit natuurgebied komen vele planten voor
die vroeger langs de rand van de stuwwal voorkwamen.
In de verte ligt de spoorbrug naar Nijmegen. De andere kant op zijn de sluizen van Driel te zien.
De kerktoren van Driel zie je aan de overkant.
Route:
Loop een klein stukje verder.
Sfeer Kerkpad
In het dorp Oosterbeek zijn er vele smalle voetpaden, die al dan niet bekend zijn bij de huidige inwoners. Het Kerkepad naar het oude Kerkje van Oosterbeek is hiervan een voorbeeld. Het smalle klinkerpaadje hier en daar begrensd door een grote hoge meidoornhaag is al vele jaren in gebruik.
In het voorjaar kun je hier heerlijk wandelen in de zon en genieten van het ontluikende vogelleven in de polder.
Route:
Loop door tot een vlonder waar een klinkerpad van rechts bij een vijver vandaan komt.
Molenkolk Dennenoord
Even voorbij de oude pastorie loopt een pad rechts af (oorspronkelijk via het erf van de boerderij naar de Benedendorpseweg).
Langs dit pad liep de route waarover de restanten van de Britse luchtlandingsdivisie zich in de nacht van 25 op 26 september over de Rijn uit de strijd terugtrokken. Van hier liep de vluchtroute door de uiterwaarden.
De Duitsers hielden vanaf de Westerbouwing, dat is de hoogte die je in het westen even verderop ziet, de uiterwaarden constant onder vuur met mortieren en mitrailleurs. Van de ruim 10.000 man die ten noorden van de Rijn waren geland bereikten circa 2400 man de bevrijde zuidelijke oever.
Circa 1400 mannen waren hier al gesneuveld, de rest is krijgsgevangen gemaakt of zwierf over de nog bezette Veluwe.
Route:
Loop vanaf de Molenkolk het klinkerpad omhoog het parkje in.
Vijvers in Park Dennenoord
Molenkolk halverwege het Kerkpad.
Deze kolk is van een oude molen die behoorde tot het huis dat vroeger op deze plek stond.
In de jaren '70 is het vervallen landhuis en de molen afgebroken.
Op dit kleine landgoed Dennenoord is de achterliggende nieuwe woonwijk ontstaan.
Het voormalige landhuis Dennenoord was eigenaar van de molen.
De waterpartijen zijn gevuld met het water van de vroegere molenbeek. De waterval is als voorbeeld van het verval van die beek bewaard gebleven.
Bijzonder is de grote plataan bij de bovenste vijver, een boom van de monumentale bomenlijst van de gemeente.
Route:
Sla links af op de straat van het woonerf.
Sla bij de T-splitsing bij het weiland rechts af.
Steek de Benedendorpseweg schuin rechts over een bospad in.
Loop door tot aan de vijver.
Vijvers Hemelseberg
Het landhuis De Hemelseberg had een uitgebreide tuin met veel vrij uitzicht. Dit vijvercomplex hoorde erbij.
Onlangs zijn de vijvers, de paden en de beschoeiing opgeknapt.
de paden zijn voorzien van geel gravel om een zandpad te suggereren.
Neem eens de tijd om rustig te kijken naar de verscheidenheid van de boomvormen
in de buurt van de vijver. De Bruine beuk en treurwilg zijn heel verschillend van structuur.
Aan het eind van de zichtas over de vijver lag de witte classicistische villa aan de Kneppelhoutweg.
Route:
Houdt links aan op de Y-splitsing en loop 50 meter verder.
Boomgaard bij de Hemelseberg
Er is in de negentiger jaren een kleine boomgaard op de Hemelseberg aangelegd. Bij een landgoed hoorde ook een hoogstamboomgaard. Achttien verschillende hoogstam fruitboomsoorten zijn er aangeplant door de Stichting Biotoop Beheer. Zij onderhouden deze bomen en snoeien ze in het voorjaar ook. Een aantal bomen draagt al vruchten.
Route:
Je komt bij het toegangshek en -poort van landgoed de Hemelseberg.
Poort Hemelseberg
Toegangshek en toegangspoort tot de Hemelseberg zijn nog aanwezig.
De Hemelseberg was de woning van de familie Kneppelhout.
Deze lieten het huis geheel restaureren in een zeer romantische stijl. In de bossen zijn veel restanten van uitzichtpunten te vinden. Het verhaal gaat dat Mevrouw van Kneppelhout vanuit haar theekoepel bij helder weer vrij uitzicht had over de Betuwe, tot het Reichswald en tot de kerktoren van Elten in het Montferland.
De zichtassen werden vrijgemaakt en vrijgehouden door de bomen regelmatig te kappen.
Tot eind jaren negentig was hier een verzorgingshuis.
Route:
Steek het asfalt over en volg het bospad omhoog met aan beide zijden hekken.
Lintvormige bebouwing
Naast de grote landgoederen op de stuwwal kende Oosterbeek bebouwing
die zich langzaam uitbreidde langs de wegen in het agrarische gebied.
Kenmerkend zijn de open weilanden met aan de rand een weg met een aantal alleenstaande huizen.
Dit historische dorpsgezicht is onder meer hier aan de Benedendorpseweg behouden gebleven.
Omdat de Benedendorpseweg vroeger een hoofdverbinding was, gaat het hier om relatief grote huizen.
Weet iemand of dit een beschermd dorpsgezicht is?
Route:
Neem het rechter pad langs het bankje.
Steek het bruggetje over.
Sfeer Laag Oorsprong
Landgoed Laag Oorsprong kent twee perioden. Het eerste landhuis op deze plek stamt uit de romantische periode. Dit stukje hekwerk geeft een indruk van de tuin zoals die er toen uitgezien moet hebben. Let ook op de uitzichten naar alle zijden.
De vijvers met overhangende bomen, het bruggetje, de beek en de neprotsen, cement rustique. Stuk voor stuk is het kenmerkend voor de romantische stijl.
Verder een mooi uitzicht over de glooiende weilanden. Elk weiland was ooit begrensd door uitgegroeide boomgroepen.
Route:
Loop omhoog tot de driesprong.
Landgoed Laag Oorsprong
De stuwwal bevat voor water niet doorlaatbare aardlagen, de leemlagen.
Watervoorraden uit de stuwwal komen op verschillende plaatsen aan de oppervlakte (sprengen of sprengkoppen).
Deze sprengen zijn vaak door mensen uitgegraven. Onder andere door dit schone water hebben zich al vroeg mensen
op de stuwwal gevestigd.
De landgoederen gebruikten deze sprengen om de kunstmatige vijverpartijen van stromend water te voorzien.
Het water is bijzonder schoon en koel. Je ziet er zelden algengroei.
Route:
Ga bij de viersprong het pad tussen het weiland en de dikke eiken omhoog (links van het pad de picknicktafel).
Loop door tot de bosrand.
Laag Oorsprong- tuin restanten
Verschillende uitgegroeide coniferen zijn resten van de oude tuin. Een Sequoiadendron giganteum (Mammoetboom), een Magnolia en een Kers, uitgegroeide coniferen en andere bijzondere bomen en heesters behoren tot de restanten van de tuin voor het landhuis Laag Oorsprong.
Route:
Loop door tot bij het pad naar rechts richting het trapje en de opgehoogde fundamenten.
Fundamenten Landhuis Laag Oorsprong
Bij een opknapbeurt van de tuin van het Landgoed Laag Oorsprong door de eigenaar, Geldersch Landschap, zijn de nog aanwezige restanten van een van huizen dit op deze plek gestaan hebben als footprint in 2012 hersteld. Wat je nu boven de grond ziet is die footprint van het grootste Landhuis Laag Oorsprong.
Een ondernemer uit begin 1900 (Bakker) had hier een suikerfabriek gevestigd, die bieten tot suiker verwerkte. Hoe je dat deed, was toen nog niet bekend. Bakker reisde daarom zelf naar Dresden af om daar van een chemicus te horen, hoe je geraffineerde suiker maakte. Bakker was met deze wijze van suikerproductie de eerste in Nederland.
Route:
Loop door tot op de kruising van paden en het uitzicht aan je linker hand.
Uitzicht Laag Oorsprong
Uitzicht vanuit het bordes van het voormalig landhuis Laag Oorsprong. De landgoederen Laag- en Hoog Oorsprong liggen op de stuwwal tussen landgoed De Hemelseberg en Pietersberg. De welgestelden uit de 17de eeuw kozen deze plekken vanwege het mooie landschap voor hun buitenplaatsen. De stoep van het laatste landhuis van Laag Oorsprong kunt nog terugvinden in het gras.
De voortuin was in terrassen aangelegd en zijn nog zichtbaar in het weiland.
Achter je ligt de (moes-)tuin van Landgoed van Laag Oorsprong: een oase van rust en schoonheid ontworpen door landschapsarchitect Sprenger.
De tuin is recent opgeknapt. Je kunt er thee drinken, taart eten, met een bootje op de waterloop spelen en door de tuinkamers wandelen.
Route:
Loop verder langs de asfaltweg.
Steek de weg over en ga het pad het bos in.
Loop naar beneden langs de rij oude eiken tot in het dal.
Droogdal
Dit droogdal is in de ijstijd uitgesleten door het smeltwater van de ijskap.
Sinds de ijskap geen smeltwater meer gaf bleef alleen het oude beekdal over.
Dit heet een droogdal. Hoewel de beek zelf hier niet meer stroomt, is het nog steeds een natte plek.
Elzen, die hier groeien, verdampen zoveel water dat het weiland redelijk droog blijft.
Omgevallen boom, leem tussen de wortels, wortelde in de oppervlakkige leemlaag.
Route:
Volg het langzaam stijgende pad enkele honderden meters door het dal.
Sla vrijwel bovenaan het eerste pad links af. Dit is een scherpe hoek.
Loop door tot je aan je linker hand de zichtas ziet.
Zichtas Rijnbrug
Een vrij gekapte zichtas op Landgoed Hoog Oorsprong. In de verte zie je de Rijnbrug bij Arnhem. Bij de aanleg van de
landgoederen werden vaak zichtassen vrijgehouden, zodat bezoekers verrast werden door de vergezichten, een buitenlandse ervaring.
In de loop van de jaren groeiden deze zichtassen dicht. Eind jaren 80 kapte het Geldersch Landschap deze zichtas vrij, zodat je ook verrast wordt door het vergezicht. De bomen zijn inmiddels weer in de breedte uitgegroeid, waardoor de zichtas versmald is.
Wat vindt je, zou het Geldersch Landschap de zichtas weer open moeten kappen?
Route:
Loop het pad met de zichtas aan je rechter hand, (dit kan dezelfde weg terug zijn).
Ga rechtdoor op de Y-splitsing en steek de viersprong vlak erna over.
Loop door tot aan de vijfsprong met het fietspad.
Vijfsprong
Deze vijfsprong met beukenlanen is waarschijnlijk een van de vele lanen, die door Koning Willem III
werden aangelegd voor de jacht, waarbij het illustere jachtgezelschap zich zeer snel langs deze lanen verplaatste.
Hoewel koningswegen vrij recent zijn, zijn ze toch maar zeer gedeeltelijk terug te vinden. Dat schijnt samen te hangen met de vrij rücksichtslose manier waarop Koning Willem III deze wegen recht toe recht aan door de domeinen van de grondbezitters heeft aangelegd. Zodra die wegen in onbruik raakten, werden ze vrij snel door de grondgebruikers weer weggevaagd (maar kleine stukken liggen er nog).
Route:
Volg het fietspad in de richting van de meerstammige beuk.
Na ongeveer 100 meter zie je een picknickplaats aan je rechter hand.
Picknicktafel Hoog Oorsprong
Waar je in de omgeving van Doorwerth nu zo af en toe op een grasveldje nog een verdwaalde picknicktafel ziet staan, was het vroeger een drukte van belang. Veel mensen uit Arnhem en omstreken kwamen op de fiets of met de tram voor een dagje uit bij de Westerbouwing of de Branding. Men nam zelf brood en limonade mee. Een picknickveldje met een ijscoman bood de mogelijkheid om in de schaduw of de zon bij te komen van de fietstocht.
De akkerranden achter de picknicktafel zijn ingezaaid met een mengsel van wel dertig verschillende soorten zaden. zoals boekweit, bladrammanas, wikke-soorten, kaasjeskruid, phacelia, korenbloem, komkommerkruid en diverse klavers.
Insecten (bijen, hommels en zweefvliegen e.a.), vlinders en vogels en kleine zoogdieren vinden hier gevarieerd voedsel. De zaden worden ook gegeten door muizen, die op hun beurt door roofvogels en uilen gegeten worden. Pluk daarom geen bloemen!
Route:
Volg het fietspad in westelijke richting aan de linker hand een lariksbos.
Loop door tot aan de hoek van het fietspad.
Steek de asfaltweg over.
Loop het zandpad naar beneden tot op de T-splitsing aan de rand van de akkers.
Houtwal Heveadorp
Deze aangelegde houtwal heeft een grote soortenrijkdom aan struiken. Door het grote aanbod aan bessen zie je hier vaak vogels. Ook de valk is hier vaak te zien.
In de houtwal zijn de volgende soorten te vinden, meidoorn, hazelaar, Butleija, Geldersche roos, kardinaalsmuts, kornoelje, sleedoorn, lijsterbes en rozen. Door de grote groei vanwege ook de bemesting vanuit de akkers staan de struiken nu erg dicht op elkaar, waardoor de soorten en vormenrijkdom nog niet zo goed tot zijn recht komt. Landschappelijk maar ook historisch gezien, doet deze houtwal afbreuk aan de beslotenheid van deze open ruimte.
Route:
Sla rechts af en volg het pad langs de akker.
Loop door tot aan het tweede bankje aan je rechter hand.
Zuidhelling Heveadorp
Zuidhelling, ideaal pad voor de eerste voorjaarswandeling of om nog even te genieten in een warm herfstzonnetje.
Op deze zuidhellingen is het microklimaat gunstig voor de landbouw. Vroeger was hier in de omgeving veel tabaksteelt. Heeft iemand informatie over de tabaksteelt en de regionale sigarenfabrieken?
Tabaksschuren zoals er nog een staat aan de Van Borsselenweg bij de Oorsprongbeek waren droogschuren, voor de met de hand geplukte tabaksbladeren.
Glooiende akkers op een zuidhelling zijn vermoedelijk al vele eeuwen in gebruik getuige de wildwal, die wat verder op ligt.
Route:
Vervolg je weg tot de hoek van de akker.
Glooiing velden
Vanaf dit punt is mooi te zien hoe glooiend het landschap rondom Heveadorp is. Deze hoogteverschillen zijn ontstaan doordat het ijs de zandpakketten, die hier aanwezig waren, voor zich uit opstuwde. Vandaar de naam stuwwal.
Je bevindt je dus hier in een ijstijdlandschap, wat sindsdien vrijwel onveranderd is, ondanks de intensive bewoning door de mens. In dit deel ontbreken de beken. Op andere plekken zie je dat de beken dalen uitslijpen.
Route:
Wandel omlaag tot voor Ristorante Adriano (Oude Oosterbeekseweg).
Ristorante Adriano
Dit gebouw in de stijl van de Amsterdamse School heeft al sinds de bouw een horeca bestemming.
Al voor de oorlog was dit de stamkroeg van de Heveanen. De kroeg heette toen De Valckenier.
Nu kun je er heerlijk Italiaans eten.
De kroeg hoorde bij de voorzieningen van het tuindorp Heveadorp.
Tuindorpen vind je in vele steden bij fabrieken (Hengelo, Eindhoven, Lobith, Amsterdam, enz.)
De eigenaren van de fabrieken wilden voor hun arbeiders goede woonomstandigheden en welzijnsvoorzieningen.
Daarom lieten zij dergelijke wijken in de buurt van hun fabriek bouwen voor hun werknemers.
Het hogere personeel had een ander type woning, maar wel in dezelfde buurt.
Route:
Loop de Oude Oosterbeekseweg omhoog.
Sla rechts af het hofje in (Valckeniershof).
De Valckeniershof
De Valckeniershof is de laatste uitbreiding van Heveadorp (1998).
Tot de jaren '70 lag op deze plek het slachthuis van de gemeente Renkum.
Spelende kinderen vinden stroomafwaarts in de Seelbeek nog af en toe de bewijzen hiervan, in de vorm van botten.
Daarnaast wordt er ook nu nog munitie uit de Tweede Wereldoorlog gevonden (afblijven, gevaarlijk).
Na het gemeentelijk slachthuis was er het bouwbedrijf van Bouwman gevestigd.
Route:
Steek de Valckeniershof over naar de andere kant.
Neem het paadje tussen de huizen het bos in.
Valckeniersbossen
In het vroege voorjaar speelt het zonlicht door de lichtgroene beukenbladeren.
In de zomer groeien nauwelijks kruiden en struiken onder het dichte bladerdak van de beukenbossen.
Je kunt daardoor ver kijken onder de hoge bomen.
Dit bosgebied dankt zijn naam aan de eerste eigenaar en grootgrondbezitter: J. Valckenier in 1838.
Route:
Neem het paadje dat licht omlaag loopt richting de Seelbeek.
Steek over bij het bruggetje.
Sla rechts af (Beeklaan) en ga na 20 meter de brandgang in tussen de cottagewoningen.
Hofjes cottage woningen
De cottage woningen van Heveadorp zijn opgetrokken in een mix van de Engelse Cottage Stijl en de Amsterdamse School. Kenmerkend zijn de rieten kap en de vele verschillende schoorstenen. Naast stroken die bedoeld waren als groentetuin van het tuindorp zijn de woningen voorzien van hofjes met brandgangen erdoor. Deze brandgangen geven een goede indruk van de knusheid van het oude dorp. Het is niet voor niets dat het renovatieproject van de jaren '80 in de prijzen is gevallen.
Route:
Sla aan het einde van de brandgang rechts af (Middenlaan).
Loop door tot de kruising met de Centrumlaan.
Namen huizenblokken
Hevea brasiliensis L. is de Latijnse naam voor de rubberboom.
Rubber komt oorspronkelijk uit Brazilië. De zaden waren maar kort kiemkrachtig en het heeft veel moeite gekost planten over de tropen te verspreiden.
Dankzij de botanische tuin Kews Garden als tussenstation is het in 1876 gelukt een boom te planten in Buitenzorg (ook een botanische tuin) op Java in Indonesië.
Vandaar uit zijn de plantages aangelegd. De rubberbomen groeiden in dit tropische klimaat heel erg goed.
Door kerven in de bast van de volwassen boom te maken, stroomt het melksap eruit. Dit wordt verzameld en tot ruwe rubber verwerkt.
De namen Java, Sumatra, Celebes en Borneo op de gevels zijn de oude namen van Indonesische eilanden, waar rubberplantages lagen.
Route:
Loop vanaf de kruising de straat omhoog (Centrumlaan).
Oud Heveadorp, cottage woningen
Gezonde goed doorvoede arbeiders, die het op de werkvloer goed met elkaar konden vinden, werkten harder.
Ook zag de directie van de Heveafabriek graag grote gezinnen, 8 tot 10 kinderen was geen uitzondering.
Kinderen waren goedkope arbeidskrachten en leerden snel. De Heveafabriek bood hen goede huisvesting en diverse voorzieningen.
Wonen in Heveadorp was een manier van leven. De fabriek financierde ook het verenigingsleven in het dorp, zodat er een hechte band
ontstond tussen de Heveanen (o.a. een bloeiende schaakvereniging en een harmonie).
Keerzijde was dat het licht om twaalf uur 's nachts uitging en de radio herhaaldelijk werd onderbroken voor bedrijfsmededelingen.
De vrouw van de directeur controleerde regelmatig zelf de hoogte van de tuinheggen buitenshuis en de stofnesten binnenshuis.
Route:
Neem het zigzag pad omhoog.
Je bent nu op de Ir. Munterlaan.
Nieuw Heveadorp, Ir. Munterlaan
De straatnamen in deze nieuwe uitbreiding van Heveadorp herinneren aan mensen, die veel voor dit
dal van de Seelbeek hebben betekend.
Ir. Scheffer was de grootgrondbezitter en eigenaar van de modelboerderij. Hij was het die het dal ontsloten heeft.
Ir. Munter was in de oorlogsjaren bedrijfsleider.
Hij gaf destijds opdracht de stoomkraan van de rubberproductie dicht te draaien.
De productie van rubber gasmaskers voor Duitsland werd daarmee stilgelegd.
Munter en zes andere werknemers zijn hiervoor in 1944 door de Duitsers
geëxecuteerd op de Waterberg bij Arnhem.
Na 1977 besloot men de Heveafabriek te slopen.
Het terrein werd te koop aangeboden voor 10 miljoen gulden.
Tien jaar later kocht projectontwikkelaar Amstelveste het terrein en ontstond deze wijk.
Route:
Neem na enkele honderden meters tegenover no. 11 het paadje tussen de beukenhagen door.
Loop door tot de Dunolaan en de parkeerplaats.
Landgoed Duno Heveadorp
De laatste particuliere eigenaar Van Vloten schonk Landgoed Duno na zijn dood in 1932 aan het Geldersch Landschap.
Geldersch Landschap nam het landgoed in gebruik als Hotel.
Dit is nog te zien op de toegangszuilen van de parkeerplaats. Het uitzicht vanuit de hotelterrassen was een prachtig.
Een paal met de brons plastiek is voor het oudheidkundig monument de Hunnenschans.
Route:
Neem het pad achter het witte toegangshek het bos in.
Loop door tot aan de toegangspoort.
Poort Duno
De herstelde toegangspoort van het Landgoed Duno geeft toegang tot het voormalig Landgoed Duno.
Een prachtige kleurrijke azalealaan tegen een achtergrond van taxus bomen is door Geldersch Landschap hersteld.
Route:
Loop onder de toegangspoort door de oprijlaan van Huize Duno op.
Azalealaan op de Duno
In het voorjaar, in mei, bloeien de azalea's langs de oude oprijlaan naar Huize Duno volop.
De pasteltinten zijn prachtig. De donkergroene taxushaag op de achtergrond versterkt dit effect.
In de jaren negentig is de laan hersteld door het Geldersch Landschap evenals het toegangshek.
Een brede strook bos is gekapt en de taxussen flink teruggesnoeid om weer plaats te maken voor de verjongde azalea's.
Route:
Vervolg de grintweg.
Halverwege dit pad is de toegang tot de Hunnenschans (facultatief met een prachtig uitzicht over de Rijn).
Je bent op het Dunoplateau.
Uitzicht Dunoplateau
Het uitzicht over de Betuwe is fantastisch.
Op deze plek stond vanaf eind 18e eeuw landhuis Duunoog, later verbasterd tot Duno.
Het huis, vanaf 1933 hotel, is in de Tweede Wereldoorlog verdwenen.
De structuur van de tuinterrassen is nog steeds te herkennen, evenals de tuinaanleg met de vele
rododendrons en andere uitgegroeide heesters, zoals de buxus.
Met enig zoeken vind je aan de rand van het klinkerpad het restant van de entree van het huis
(blauwe stukken steen).
Rechts in de hoek van het terrein liggen de restanten van de vloer van een theekoepel.
Ook een deel van het hek staat er nog. je kunt even uitrusten op de restanten van een stenen bank.
Als er in de winter sneeuw ligt is hier een prima plek om met je slee de helling af te suizen
en te eindigen in een hut van rododendrons.
Route:
Neem het laatste (meest westelijke) klinkerpad het bos in. Let eens op het klinkerpatroon in de bochten, echt vakmanschap.
Je loopt nu langs een helling, waaraan te merken is dat Doorwerth op de rand van een stuwwal ligt.
Loop door totdat je het bos uitkomt en een wegwijzer ziet staan.
Heveadorp Wegwijzer Duno
Deze oude wegwijzer staat op de kruising van de verschillende wegen op het voormalige landgoed Duno.
Vanaf 1930 kwamen deze ANWB (Algemene Nederlandse Wielrijders Bond) wegwijzers overal in het land voor.
Deze wegwijzer is enkele jaren geleden geplaatst door de Lionsclub. Of het een gerestaureerd bord is of een origineel met nieuwe opschriften, weten we niet.
Mocht je er meer van weten, dan horen we het graag. Wij hebben ook gehoord dat hier vroeger een
uitkijktoren heeft gestaan.
Route:
Kies bij de wegwijzer de richting "Italiaanseweg".
Volg het pad tot je aan je linker hand een bruggetje ziet.
Bruggetje Duno
Vermaaksarchitectuur uit de romantische tijd langs de oprijlaan van landgoed Duno.
In de 19de eeuw was het mode om op een landgoed enige romantische elementen te laten bouwen.
Een folly (van het Engelse folly: gekheid) is een bouwwerk dat opzettelijk nutteloos of bizar is.
In de omgeving van Doorwerth en Oosterbeek zijn verschillende voorbeelden en restanten van dit soort bouwwerken te vinden.
Dit bruggetje is zo'n voorbeeld. Veel praktisch nut heeft het bruggetje niet.
Het is onduidelijk of dit bouwwerk als onderdeel van de tuin destijds ook vanuit de theekoepel van
Landhuis Duno zichtbaar is geweest.
Route:
Aan de overzijde ligt de akker of het bloemenweitje.
Bloemenweitje Duno
Deze bloemenweide is allang in gebruik als landbouwgrond, het is een oude verlaten akker. Vroeger waren de weiden en akkers vol bloemen.
Gelders Landschap heeft nu bewust bloemen en granen ingezaaid om zo een aantrekkelijk leefgebied te maken voor veel soorten insecten en vlinders.
Met opzet wordt in de winter niet alles omgeploegd. Veel insectenlarven en vlinderpoppen kunnen zo tussen het afgestorven planten materiaal overwinteren.
Met al die insecten wordt het weitje een paradijs voor andere dieren, zoals vogels, muizen en boommarters. Die hebben hier een lekker maaltje aan.
Route:
Volg de beukenlaan en ga op een aantal kruisingen rechtdoor.
Loop door tot je aan de rechter kant van het pad een taxushaag ziet staan, dit is vlak voor het hek en de toegangszuilen.
Taxushaag
Let op de taxushaag direct na de toegangszuilen. Taxus is een zeer giftige naaldboom met in de herfst prachtige maar zeer giftige rode bessen.
De extracten van taxus, ook wel levensboom genoemd, worden gebruikt als geneesmiddel tegen kanker.
Route:
Loop door het toegangshek tot je voor het huis staat op een kruising met het klinkerpad (Italiaanse weg) en een fietspad.
Poortgebouw Landgoed Duno
Deze villa is een van de poortgebouwen van het voormalige landgoed Duno. Deze ligt aan de Italiaanseweg,
de doorgaande route van Kasteel Doorwerth naar de Utrechtseweg en verder.
Vroeger stond er aan de andere kant van het toegangshek eenzelfde gebouw. Dat is in de oorlog verwoest en daarna nooit herbouwd.
Twee andere toegangsgebouwen tot dit landgoed zijn te vinden aan de Oude Oosterbeekseweg.
Route:
Volg de klinkerweg in zuidelijke richting. Het witte poortgebouw is aan je linker hand.
Haarspeldbochten Italiaanseweg
De Italiaanseweg is om het hoogteverschil van de Stuwwal te overbruggen voorzien van haarspeldbochten. De route doet dan ook een beetje buitenlands aan. Later in de begintijd van de auto toen een zondags autoritje in de mode was, is dit op de Posbank nagedaan. Net zoals op de Posbank was de Italiaanseweg de plek om gezien te worden in je auto. Er was zelfs een speciale tourrit langs de hotels uitgezet.
Route:
Volg de klinkerweg naar beneden toe via de haarspeldbochten.
Italiaanseweg
De Italiaanseweg heeft Baron van Brakell van kasteel Doorwerth in 1848 laten aanleggen als verbinding
naar het pas geopende station van Wolfheze. De naam Italiaanseweg heeft te maken met het Italiaanse aanzien,
zoals de haarspeldbochten.
De oude beuken die bovenaan langs deze weg staan zijn ruim 250 jaar oud en stonden er al voor de aanleg.
De bomen zijn overblijfselen van de scheibomen langs de heggen (percelen) van de Doorwerthse bossen.
Route:
Volg de klinkerweg naar beneden tot de vijver onderaan de stuwwal.
Jagershuis
Boven de vijver op de vlakke plek in het bos stond tot september 1944 het Jagershuis van landgoed Duno.
Het was een houten huis in "Zwitserse stijl" dat uitkeek over de vijver. De restanten van de tuin
zijn nog te zien, zoals de rododendrons en de bamboe bij de vijver. Bij de vijver zijn resten van
een romantisch trappetje van namaakrotsen. Ze zijn gemaakt van kippengaas met cement: 'cement rustiek'.
Hoog op de rand boven de vijver is nog een betonvloer van een theekoepel te vinden.
Route:
Neem de asfaltweg (Fonteinallee) richting kasteel tot de afslag naar het kasteel aan de linkerhand.
Kijk naar de leigraaf onderaan de dijk.
Kasteel Leigraaf
Dit gegraven kanaaltje of leigraaf leidt het schone en heldere Veluwse kwelwater om van de sprengbeken
in de stuwwal naar de slotgracht van het kasteel. De leigraaf is in 2005 opnieuw aangelegd.
Eerder stroomde het water weg in de uiterwaarden. De slotgracht van het kasteel heeft nu weer fris,
schoon en stromend water voor planten en dieren en is weer een echte waterburcht.
In de jaren voor 2005 was het waterpeil in de slotgracht gedaald tot een bodem vol modder.
Route:
Volg de dijk richting het kasteel een stukje.
Een oude stroombedding
Aan de kant van de stuwbogen zie je aan de rand van de weg een merkwaardige constructie. Dit is een sluisje.
Hier ligt de stroombedding van een oude rivierarm. Het kasteel stond voordat de dijken werden aangelegd in 1643 op een riviereiland.
En was dus moeilijk te veroveren.
De weilanden die iets hoger liggen geven de vorm van het vroegere eiland aan. Hierop waren vroeger akkers. Bij een hogere waterstand
is dit goed te zien.
Route:
Loop verder over de dijk richting het kasteel tot een weg naar rechts.
Kasteel oude polderdijk
In 1643, toen het kasteel al zo'n 400 jaar bestond zijn de dijken rondom het kasteel aangelegd.
Het kasteel kwam zo in een poldertje te liggen. De vroegere bewoner was Graaf van Obbendorf, hij heeft veel
gebouwd op en bij het kasteel. De dijken zijn sinds de 17de eeuw niet meer veranderd. De dijken
zijn gemaakt met zand uit de stuwwal. Vlakbij de ijskelder is een flinke hap uit de stuwwal gegraven.
In de verte ligt het sluis-stuwcomplex Driel. Dit zorgt ervoor dat waterstand in de Rijn en de IJssel
ook in de zomer hoog blijft. De rivier blijft daardoor bevaarbaar voor de scheepvaart. Met de waterstand
in de IJssel regelt dit complex ook de waterverversing in het IJsselmeer.
Route:
Loop bij de Kastanjeboom met de sluizen in de rug de dijk af.
Achterkant Kasteel Doorwerth
Aan de achterkant van het kasteel zijn de restauraties te zien. Het kasteel is in het verleden meermaals van uiterlijk veranderd. Baron van Brakell gaf in de jaren 1837 tot 1840 het kasteel meer en grotere ramen. De vormen zijn nog in de muren te zien. In 1909 en na de Tweede Wereldoorlog nam de 'Vereniging De Doorwerth' initiatief tot restauratie. Toen is ervoor gekozen de ramen weer klein te maken, in de stijl van voor van Brakell.
Hier is goed te zien dat het kasteel in een polder ligt. Tot de aanleg van de dijken in 1634 lag het kasteel op een eiland in de Rijn. De dijken zijn gemaakt met zand uit de stuwwal.
Route:
Loop over de kleine ophaalbrug tot aan het poortgebouw.
Indien deze gesloten is, kun je om het kasteel heen lopen.
Binnenplaats Kasteel Doorwerth
Binnenplaats van kasteel Doorwerth. Opvallend is de oude Robinia pseudoacacia. In 1676 heeft Anton II van Aldenburg drie exemplaren laten aanplanten, één is er overgebleven. De boomsoort komt oorspronkelijk uit de Appalachen (USA). Exotische boomsoorten waren al vanaf de renaissance favoriet bij kasteelheren en landgoedeigenaren. Deze acacia wordt beschouwd als de oudste van zijn soort in West Europa. In het kasteel zijn drie musea: het Kasteelmuseum, het Jachtmuseum en het Museum Veluwezoom. In de bijgebouwen is Theeschenkerij de Zalmen gevestigd.
Route:
Loop via de hoofdingang langs de theeschenkerij De Zalmen naar buiten tot op de ophaalbrug.
Poorthuis en ophaalbrug
Een kasteel was in de eerste plaats een vesting, die goed bewaakt moest worden. Het kasteel lag in het water, in de uiterwaarden. Omgeven door grachten waaruit de hoge muren oprezen, was het vrijwel onneembaar. Alleen in de winter maakte je een kans om dichterbij te komen.
Een ophaalbrug zorgde ervoor dat er op gewone dagen 's nachts geen ongevraagde gasten konden binnen sluipen. De poortwachter uit het Poorthuis van Kasteel Doorwerth moest voor die bewaking zorgen.
Route:
Aan het eind van de ophaalbrug ligt aan de linker hand de moestuin.
Moestuin Kasteel Doorwerth
In de moestuin van Kasteel Doorwerth verbouwen zo'n 20 vrijwilligers groenten en bloemen
en ze onderhouden de tuin. De tuin heeft de stijl van midden 17de eeuw, het Hollands Classisisme.
Rondom de vakken staan bloemen en planten. In de vakken groenten, zoals schorseneer, snijsla,
snijbiet, pronkbonen, suikerwortel en rammenas.
In de weekenden kun je de tuin tegen een geringe bijdrage bezoeken. De producten worden gebruikt in theeschenkerij De Zalmen of worden verkocht in de kasteelwinkel. Aan de buitenkant van de haag staan nog twee oude mispelbomen aan de voet van de gracht, net zoals ze in de 17de eeuw geplant werden. Deze mispels zijn dus waarschijnlijk meer dan 300 jaar oud.
Het duivenhok wordt bewoond door oude Gelderse duivenrassen.
Route:
Loop richting de parkeerplaats.
Uitzicht uiterwaarden
Uitzicht over de afgegraven uiterwaarden.
Je ziet de steenfabriek van de firma Wienerberger. Steenfabrieken maken bakstenen van de rivierklei uit de uiterwaarden. Deze is in 1927 gebouwd. Vroeger waren er veel meer en kleinere steenfabrieken.
Het is een volledig geautomatiseerde bedrijf met een oven in de vorm van een tunnel. Een transportband leidt de stenen door de tunneloven. Het wordt er wel 1100 graden Celsius.
Voor de crisis werden er jaarlijks 45 miljoen straatstenen afgeleverd door heel Nederland. De kleuren van de straatstenen ontstaan door verschillende kleuren zand bij de klei te doen.
Route:
Volg de oprijlaan van het kasteel.
De grachten
Kasteel Doorwerth is een waterburcht. De grachten waren in de Middeleeuwen onderdeel van de verdediging. Vroeger waren de grachten breder en voerden meer water. Om van hieruit het kasteel te bereiken moest je drie bruggen over. Elk was een nieuwe verdedigingslinie.
Route:
Loop verder over de oprijlaan.
Hoogstam boomgaard
In de polder van Kasteel Doorwerth is een originele Betuwse hoogstam boomgaard met verschillende oude appel- en
perenrassen te vinden. De bomen zijn zelf niet oud, meer de ligging van de boomgaard wel. Op een kaart van 1756 is hij te zien.
De oude fruitrassen hebben mooie namen: Bellefleur, Juttepeer, Zijden Hemdje,
Schone van Boskoop, Lunterse pippeling, Zoete Campagner, Dirkjespeer, IJsbout, Court Pendu, Wilde Giesseman. Er staat zelfs
een amandelboom. Fruit was in de 16e en 17de eeuw een belangrijk onderdeel van het dagelijks voedsel. Het fruit werd bewaard
op zandbedden in het kasteel en het 'appelhuis' op de plek waar nu de schuur staat.
In september kun je van de oogst proeven op de jaarlijkse oogstmarkt. Je kan ook je eigen (oude)
fruitsoorten laten zien en de naam van je oude appel- of perenboom navragen.
Route:
Loop verder over de oprijlaan tot de afslag naar de steenfabriek.
Dam naar de steenfabriek
De weg naar de steenfabriek van Renkum ligt op een dijk of dam. Zo was het vroeger met hoog water langer mogelijk om over de weg de steenfabriek met droge voeten te bereiken.
Route:
Vervolg de oprijlaan richting de stuwwal.
Het poorthuis
Hier is een verbreding in de dijk te zien. Op deze plek stond tot in de 18e eeuw een poorthuis om de toegang tot
Kasteel Doorwerth te bewaken. Er is nog veel puin in de grond te vinden afkomstig van het poortgebouw.
Van het poortgebouw zijn veel oude prenten en tekeningen bewaard gebleven. Graaf van Obbendorf heeft veel gebouwd op en bij het kasteel, waaronder het poortgebouw (1638). Waarschijnlijk was het een vervanging van een poort die er in de Middeleeuwen al stond.
Route:
Vervolg de oprijlaan tot bij de kruising.
Oude stroombedding
In het project "Ruimte voor de rivier" is onlangs deze oude stroombedding weer uitgegraven om zo een waterpartij te creëren met kikkers voor de ooievaars en reigers. ook steltlopers kun je hier af en toe zien, zeker in de herfst. Kun je je voorstellen dat het kasteel vroeger op een eiland lag?
Ga bij hoog water in het voorjaar eens kijken hoe het landschap er hier dan uitziet. Je zult versteld staan van de grote hoeveelheden water die naar zee stromen.
Route:
Ga op de Fonteinallee links.
Loop door tot bij het bruggetje aan je rechter hand.
Paddentunnels
In 2011 zijn deze permanente amfibiëntunnels aangelegd. De padden maken er in het voorjaar gebruik van tijdens de jaarlijkse paddentrek. Vrijwilligers hoeven nu niet meer met emmertjes de padden over de weg te helpen.
Route:
Loop over het bruggetje.
Neem op de kruising het eerste bospad naar links.
Voormalig Laag Doorwerth
In het midden van de 19de eeuw werd de omgeving van Oosterbeek elke zomer opnieuw een kunstenaarskolonie.
De jonge schilders hadden een ideaal: de ziel van het landschap treffen.
Ze trokken de natuur in en schilderden in de open lucht. Het schilderij hiernaast is van Gerard Bilders (1838-1865).
Het werk van deze schilders is te bewonderen in museum De Veluwezoom in Kasteel Doorwerth.
Een van de huizen langs het talud van de Fonteinallee is te zien. Achterin staat het kasteel Doorwerth.
De huizen vormden samen de nederzetting Laag Doorwerth. De laatste huizen zijn in de Tweede Wereldoorlog verwoest. Er staan
nog verschillende tuinplanten, zoals seringen, maagdenpalm en jasmijn. In de lente bloeien er nog veel sneeuwklokjes.
Ook zijn er oude bakstenen te vinden.
Route:
Ga rechts af het eerste bospad omhoog.
Aan de linker hand zie je beneden de picknickplaats van Staatsbosbeheer.
Ga rechts af de trap omhoog tot bij het uitzichtpunt. Kijk goed aan je rechter hand.
Uitzichtpunt Boersberg
Uitzicht vanaf de Boersberg over Kasteel Doorwerth en de Betuwe. In het voorjaar is vanaf deze plek goed te zien hoe de Betuwe in bloei
staat. Op mooie herfstdagen kan men genieten van de prachtige kleuren in het bos. Met helder weer is zelfs de hoge
rand van het Reichswald bij Kleef en de kerk van Hoog Elten te zien.
De toren is 8,5 meter hoog en heeft een betonnen voet van 18 ton.
Route:
Loop weer terug en neem het pad aan je linker hand met de traptreden naar beneden.
Sla onderaan links af.
Loop verder naar beneden tot het pad onderlangs de picknickplaats.
Picknickplaats Boersberg
Picknickplaats, overal heb je leuke plekken om rustig van de natuur te
genieten en even je benen te strekken.
Route:
Neem het pad onderlangs de picknickplaats tot op de parkeerplaats.
Vervolg de asfaltweg in dezelfde richting(Fonteinallee).
Loop door tot de driesprong van asfaltwegen met het transformatorhuisje.
Transformatorhuis
Doorwerth heeft verschillende types transformatorhuisjes van de PGEM.
Variatie in het gebruik van bakstenen geven een leuke afwisseling van de muurtjes. Samen met de sluitstenen maken ze dit huisje tot bijzondere monument. Het is grappig als je erop begint te letten, hoeveel variatie er is van deze huisjes.
Route:
Loop het smalle steile bospad de stuwwal op het beukenbos in.
Volg de rood-witte markering van het lange afstandswandelpad tot bij het weiland(goed zoeken!).
Esgronden Boersberg
Op de esgronden van de enk van de Boersberg, ligt SRV camping en melkveehouderij De Boersberg.
Verschillende omliggende boerderijen hadden hier in het verleden hun akkers. Deze akkers heten, es of enk. Ze liggen vaak wat bol, omdat ze eeuwenlang zijn opgehoogd met stalmest vermengd met heideplaggen uit de zogenaamde potstal.
Overdag liepen de schapen op de heide en 's avonds werden ze langs de schaapsdriften naar de potstal gebracht. Daar sliepen ze en deden hun behoefte op de heideplaggen, het stro of het strooisel uit het bos, dat door de herder wekelijks schoon in de potstal was uitgestrooid. Een maal per jaar werd de stal uitgemest en over het omringede land uitgereden. De grootte van de kudde en daarmee de hoeveelheid mest bepaalde hoeveel akkergrond een boerengemeenschap kon bezitten en bewerken.
Route:
Vervolg het pad met de rood-witte markering van het lange afstandspad.
Loop de helling naar beneden tot de driesprong met het fietspad onderaan het talud van de A50.
Snelweg A50
Het fietspad loopt geleidelijk omhoog de stuwwal op om zo het hoogteverschil van ongeveer 30 meter te overbruggen. Ook voor de A50 is nodig om deze geleidelijke overgang te maken voor het (zware) verkeer tussen de lage rivier en de hoge stuwwal. Daarom is de A50 ingegraven in de stuwwal. Ze doorsnijdt de oude enk van de Boerberg - oude landbouwgrond - gelegen op de stuwwal. Eigenlijk is A50 is daarmee een echte holle weg.
Vergelijk deze oplossingen uit de 20e eeuw met de Galerie de la Tremouille. De koetsen met paarden vanaf het kasteel moesten ook langzaam aan de stuwwal op. Er is dus weinig veranderd.
Route:
Volg de asfaltweg onderlangs het talud van de snelweg.
Loop onder de snelweg door tot de driesprong aan de andere kant van de A50.
Ooibos met Wilgen
Natte wilgenbossen langs de rivieren noemen we ooibossen. Deze bossen verdragen langdurige overstromingen.
Ooibossen werden vroeger vaak aangeplant langs de oevers om daar land te winnen. De rivieroevers werden zo ook beschermd tegen afkalving. Men sneed regelmatig de wilgentakken, om te gebruiken voor verschillende doeleinden.
In 2014 en volgende jaren haalt men op een aantal plekken deze ooibossen juist weg. Zo verbetert bij hoog water de doorvoer van water. Het risico op overstroming van het land achter de rivierdijken en de wateroverlast in de oude delen van grote steden langs de rivier verminderd.
Route:
Loop met de A50 aan je rechterhand onderlangs het talud tot bij de driesprong.
Loop de eikenlaan omhoog.
Drenkelingenhof
In de wei op de lager gelegen plek vlak achter het hek was het drenkelingenhof van Doorwerth. Ongeveer ter hoogte van de groep oude bomen bovenaan de helling.
Soms spoelden drenkelingen uit de rivier aan, of stierven landlopers en zwervers, waarvan niet bekend was
wie ze waren en waar ze vandaan kwamen. Deze mensen werden vroeger op het drenkelingenhof begraven en niet op de gewijde grond
van de protestantse of katholieke begraafplaats.
Ook op andere plaatsen langs de rivieren en op onze waddeneilanden vind je
zulke begraafplaatsen. Vaak zijn deze plaatsen bron voor spannende verhalen en legenden.
Route:
Vervolg het pad.
Huize Veld en Beek
Sinds 2010 is hier de coöperatieve biologische boerderij gevestigd. De naam van de boerderij is veranderd van De Noordberg in "Veld en Beek". Zo ontstaan er landgoederen nieuwe stijl.
Koeien van Oudhollandse runderfrassen grazen in natuurgebieden op de Veluwezoom, zoals bij Kasteel Doorwerth op de terreinen van het Geldersch Landschap. Het zijn ossen (gecastreerde stieren) en jongvee van het ras Blaarkop. De blaarkoppen 'in jacquet' zijn buitengewoon geschikt voor begrazing in natuurgebieden. Daarnaast wordt er zo ook een bijdrage geleverd aan het in stand houden van dit Oudhollandse runderras.
Op een viertal plaatsen, in Oosterbeek, Renkum, Bennekom en Wageningen staan mobiele koelwagens van deze boer. Klanten krijgen een eigen sleutel en kunnen hun veel en zuivel zelf uit halen.
Route:
Kijk naar de overkant.
Doorwerthse Waarden
Vanaf dit punt heb je een weids uitzicht over de Doorwerthse Waarden.
Dit relatief jonge natuurgebied met Wilgenstruwelen rond de waterplassen is voor publiek gesloten. Vanaf de stuwwal kun je goed van het landschap genieten en vogels bekijken. In de bomen nestelt een kolonie reigers. Je hoort hun kabaal al van verre.
De waterplassen zijn ontstaan door kleiafgravingen van de steenfabrieken uit de buurt. Bij de plannen van Rijkswaterstaat "Ruimte voor de Rivier" worden meer van deze waterbergingen gemaakt. Bij hoogwater in het voorjaar kan de rivier op deze plekken zonder al te veel schade buiten haar oevers treden.
Route:
Vervolg de eikenlaan.
Akkers Veld en Beek
Op deze akkers bij biologische boerderij Veld en Beek is een grasklaver-mengsel ingezaaid om minder kunstmest te hoeven gebruiken. Klaversoorten zorgen voor de binding van stikstof uit de lucht, die via de knolletjes aan de wortels van de klaver in de bodem terechtkomen voor een natuurlijke stikstofverrijking van de bodem.
Het dagelijks menu voor de koeien bestaat uit 4 grassoorten, 7 klaversoorten en 5 kruiden. Omdat de eigenschappen van dit mengsel varieert van eetlustopwekkend, het tegengaan van parasieten, een zuiverende werking op lever, nieren en bloed is het gezond voedsel voor de koeien.
Route:
Loop door tot de splitsing met het zandpad tussen de akkers door.
Eikenlanen Noordberg
Eikenlanen over de Noordberg.
De weg waarop je loopt behoorde tot de wegen vanuit het kasteel Doorwerth naar de kerk in Heelsum.
Op sommige plekken zijn de bomenrijen dubbel uitgevoerd. Langs de akkerranden
vind je af en toe een vlierstruik.
Route:
Volg de eikenlaan richting de houtwallen.
Kleinschalige ontginningen
Op kaarten rond 1880 was de Noordberg en de Boersberg hier een heideveld met een schaapskooi.
Midden in de heide lagen akkers rondom enkele kleinere boerderijen.
De weilanden lagen vooral in de uiterwaarden en langs de Heelsumsebeek.
Het vee moest vanuit uiterwaarden naar de boerderij op de stuwwal.
Vandaar dat er zoveel wegen met een geleidelijke helling langs de stuwwal omhoog gaan.
Prikkeldraad bestond nog niet. Het wild in het hakhout en de schapen op de heide werden van de akkers
geweerd door dichtbegroeide houtwallen met Sleedoorn, Meidoorn en Bramen.
Route:
Loop verder bovenlangs de stuwwal tot je een picknicktafel ziet.
Uitzichtpunt Noordberg
Vanaf dit uitzichtpunt kijk je ver uit over de rivier de Neder-Rijn. Zie je in de omgeving van de picknickbank de eikenhakhout strubben met een prachtige ondergroei van mossen.
Route:
Volg het kleine bospad langs de rand van de stuwwal.
Galg op de Noordberg
De Noordberg is een opvallend scherpe, uitstekende punt. Vroeger werd zo'n punt een 'oord' genoemd. 'Ten Oordberg werd
in spreektaal de Noordberg.
Op oude kaarten (o.a. van 1616 en 1712) komt de naam Oordberg nog voor. Op deze kaarten stond onderaan de heuvel een galg getekend.
Doorwerth was een hoge heerlijkheid tot 1817; waarbij de Heer van Doorwerth als rechter mocht optreden. Hoge heerlijkheden mochten lijfstraffen en zelfs de doodstraf uitspreken.
De galg was vanaf de weg voor reizigers, maar ook vanaf de rivier goed zichtbaar.
Route:
Loop de heuvel af.
Sla bij het klaphek links af.
Loop verder tot op het bruggetje.
Bruggetje Heelsumsebeek
Vanaf deze plek heb je een prachtig uitzicht overzicht over de meanders in de Heelsumsebeek. De beek vormde een natuurlijke begrenzing van de Heerlijkheid Doorwerth.
De oorsprong van de Heelsumsebeek lag ooit bij Terlet, midden op de Veluwe. De beek liep via het Papendal naar Renkum, waar de Wolfhezerbeek zich erbij voegde. De Heelsumsebeek was dus een echte zijrivier van de Rijn.
Het dal is altijd vol bedrijvigheid geweest: er zijn grafheuvels uit de prehistorie, in de Middeleeuwen lag er een klooster en verschillende kastelen(Rondeel Wolfheze, Warnsborn), en vanaf ca. 1550 kwamen er watermolens die zorgden voor industriële bedrijvigheid, in 1735 stonden er 8 papiermolens in het Heelsums Beekdal. De papierindustrie (Parenco en Schut) is er nu nog steeds.
Route:
Loop door tot aan de T-splitsing van wegen.
Jufferswaard Renkum
De waterplassen in de Jufferswaard zijn ontstaan doordat de klei is afgegraven om er stenen van te bakken in de
steenfabrieken in de omgeving.
Deze waterplassen dreigden te verdrogen. In 2005 heeft Staatsbosbeheer een duiker in de dijk
tussen dit water en de Heelsumsebeek aangelegd. Nu worden ze gevoed met water uit die beek.
Sindsdien is het aantal broedvogels aanzienlijk toegenomen, waaronder de Zomertaling, de Kleine Plevier,
het Porceleinhoen, de Lepelaar. 's Winters zie je hier massa's ganzen en 's zomers baden de koeien in het koele water.
Route:
Volg het pad over het dijkje langs de Heelsumsebeek.
Loop door tot je op de hoek met de zomerdijk bij de Rijnoever bent.
Vistrap Heelsumsebeek
Vanwege de vele Zalm die vroeger in de Heelsumsebeek zwom, heeft Baron Van Brakell hier in de 19e eeuw een
vishek geplaatst. De zalm die de Heelsumsebeek opzwom werd zo gevangen. De Baron verdeelde de vis onder zijn
medeburgers. Er was heel veel vis in de Rijn. Vooral zalm. Dienstmeisjes hadden in hun arbeidsovereenkomst
staan dat de Vrouw des Huizes hen niet vaker dan drie keer per week zalm mocht voorzetten.
Route:
Volg het pad over de zomerdijk langs de Rijnoever tot de driesprong bij de hoek van de waterplas.
Zwanentrio Jufferswaard
Het eiland is favoriet bij zwanen om te broeden. In de winter van 2006-2007 vloog er een zwarte zwaan binnen en daarmee veranderde het leven van het koppel witte knobbelzwanen drastisch.
De zwarte zwaan wilde partner worden. Een geduchte strijd van 3 jaar volgde. In 2007 verstoorde de zwarte zwaan de nesten van het witte paar, zodat er geen jongen kwamen. In 2008 verschalkte een vos minstens één jong van een nest van vijf.
Sinds 2011 is het een zwart-wit zwanentrio, waarbij de zwarte zwaan de vader is van 3 (2011) en van 5 (2012)jongen. In 2013 verdronk het nest bij hoog water begin juni.
Al in de periode van Tsjaikovski spraken zwanen tot de verbeelding, tegenwoordig vind je hun verhaal op internet via dit blog: zwanen-epos.
Route:
Loop verder over de zomerdijk richting schoorsteen.
Steenfabriek Renkum
Ruïnes van de steenfabrieken (vlamoven, veldoven en bijgebouwen). Als je goed op de grond kijkt,
zie je nog een smalspoor liggen. Met wagentjes werd de klei vanuit de uiterwaard, naar de droogbanen en vervolgens naar de ovens gebracht. Een paard trok die wagentjes en later was dat een stoomlocomotief.
Veel dorpelingen vonden hier werk, ook vrouwen en kinderen. Het werk was zwaar en ze maakten
lange dagen. Gelukkig is de kinderarbeid sinds 1889 verboden.
Deze steenfabriek werd in 1874 gebouwd en ook in 1944 verwoest.
Aan de overkant van de Rijn is nog een steenfabriek in bedrijf, evenals bij Kasteel Doorwerth.
Wil je wel eens in zo'n karretje rijden? Dat kan aan de overkant in Heteren, bij de Gelderse Smalspoor Stichting.
Route:
Loop door tot aan een driesprong.
Uitzicht over de Neder-Rijn
Op de Neder-Rijn vaart heel wat minder beroepsvaart dan op de Waal.
De binnenvaart noemt de Neder-Rijn gekscherend het fietspad van de Waal.
Op de Neder-Rijn moet je schip minstens drie keer "geschut" worden, hier bij Driel, Amerongen en Hagenstein.
Toch passeren hier 13.500 kleine rijnaken en wel 6.500 boten van de pleziervaart.
Afhankelijk van de grootte van het schip vervoert het een lading van zo'n 14 tot 120 vrachtwagens.
Op de Waal zijn de schepen veel groter; die kunnen een lading van 400 vrachtwagens vervoeren.
De binnenvaart is een relatief milieuvriendelijke en veilige manier van transport.
Opvallend zijn de grote hoeveelheid zoetwaterschelpen op de strandjes hier langs de Rijn.
Route:
Loop over de Melkdam richting het dorp tot de lange kleibult rechts.
Waterzuivering en biomassa installatie
Je kijkt hier op de afvalwaterzuivering van papierfabriek Parenco en op de achtergrond de biomassa installatie. Het afvalwater uit het productieproces 'Van oud naar nieuw papier.' wordt maximaal benut. Door afvalwaterslib en slib dat ontstaat door het ontinkten van oud papier te verbranden maakt Parenco stoom. Die stoom wordt gebruikt om elektriciteit en warmte mee op te wekken. Bij het proces om van natte pulp droog papier te maken is veel warmte nodig.
Route:
Loop de Jufferswaard uit over de Melkdam richting het dorp Renkum.
Steek bij de verkeerslichten de provinciale weg over.
Sla in de bocht van de weg links af.
Na ongeveer 50 meter sta je voor de kerk.
Katholieke kerk Renkum
Het 14e-eeuwse beeld van Maria van Renkum heeft in deze kerk een ereplaats.
Renkum is één van de oudste en grootste Mariabedevaartplaatsen in Nederland boven de grote rivieren.
Het beeld heeft een grote aantrekkingskracht voor veel mensen.
Veel zoekende en lijdende mensen vinden bij "Maria van Toevlucht" rust, troost en nieuwe levensenergie.
In de kapel te Renkum- Redinchem werd rond 1380 werd dit beeld al vereerd.
In 1405 werd er een vrouwenklooster van de Moderne Devotie gesticht.
Tijdens de Reformatie - ca. 1580 - werd het beeld in Utrecht bij de Bisschop in veiligheid gebracht.
Op 6 mei 1928 kon het, na bijna 350 jaar ballingschap, weer feestelijk ingehaald worden.
Sindsdien komen pelgrims naar Maria van Renkum.
Op de laatste dinsdag van mei vindt de jaarlijkse Mariabedevaart plaats.
Route:
Volg de weg in westelijke richting (richting het dorpscentrum).
Neem op de Y-splitsing de meest rechter weg (de Europalaan).
Sla vrijwel meteen weer rechts af de Don Boscoweg in.
Volg de Don Boscoweg met een haakse bocht naar links.
Loop door tot je bij de ingang van de basisschool (rechts) bent.
Don Bosco School
Rooms Katholieke basisschool Don Bosco is te vinden aan de gelijknamige weg. Op de Don Bosco school wordt lesgegeven volgens de uitgangspunten van het TOM systeem waarbij kinderen zoveel mogelijk onderwijs op maat krijgen. De school is vernoemd naar de Italiaanse priester Johannes Bosco.
In zijn parochie in Milaan (in de jaren '70 en '80 van de 19de eeuw) waren veel zwerfkinderen. Hij trok zich hun lot aan en stichtte opvanghuizen. Hij gaf de jongeren een toekomst door ze te helpen bij een opleiding en het vinden van werk. Bijzonder aan hem was dat hij uitging van positief benaderen in plaats van straffen.
Hij startte een beweging die nu nog wereldwijd actief is.
Route:
Loop verder over de Don Boscoweg tot je bij een kruising aankomt en kijk links van de weg.
Oude Acacia
Een paar meter na het begin van de Don Bosco weg staat in de tuin van een woonhuis een oude acacia. Vereniging Vijf Dorpen in 't Groen heeft ervoor gezorgd dat deze boom op de lijst met monumentale bomen van de gemeente Renkum is geplaatst.
