De route tussen de Leeren Doedel en de Golfbaan van Papendal gaat over de voormalige landerijen van de paters van Mill Hill. Op de Westerheide langs de wandelroute is een kleine schaapskooi te vinden. Het is het thuis voor een kudde schapen die de Westerheide en de Heide van Warnsborn door begrazing kort houdt. De Westerheide wordt doorsneden door een imposante laan met Amerikaanse Eiken die in de Herfst prachtig kleurt. Op de Westerheide laat men de natuur zijn gang gaan. Als je erdoor wandelt tref je een oerbos in ontwikkeling aan. Tijdens de wandeling kun je ontdekken dat Landgoed Warnsborn naast bos en vijvers ook een aantal stroken heide kent. Landgoed de Vijverberg kent verschillende kleine vijvers in het bos en één grote, omsloten door bos en weiland. Tijdens de wandeling kun je genieten van de weerkaatsing van de zon in de grote vijver.
Op de plek van De Leeren Doedel was al in 1813 een pleisterplek langs de Amsterdamseweg voor reizigers om hun paarden te laten drinken en zelf uit te rusten. Ook jachtgezelschappen dronken er graag een borrel en genoten er van een stevige maaltijd na een succesvolle jachtrit op de Veluwe, voordat ze weer naar hun buitenverblijven gingen.
Een horecagelegenheid op deze plek is dus een historisch monument en minstens tweehonderd jaar oud.
Route:
Steek bij het voetgangerslicht over.
Sla aan de overkant links af en daarna meteen weer rechts af de asfaltweg (Harderwijkerweg) in.
Loop door tot je aan de linker kant een groot toegangshek ziet staan.
Waterpompstation La Cabine
De oprijlaan lijkt naar een grote villa te leiden, maar achter het toegangshek ligt het pompstation La Cabine voor drinkwater.
In het beekdal ligt het waterpompstation van het Vitens. Vitens pompt het drinkwater voor deze regio op uit diepere lagen van het Papendal, een laagte die geografisch verbonden is met het Heelsumsebeekdal Het gevolg is dat de Heelsumsebeek, die eigenlijk het water van afvoert naar de Rijn zou moeten afvoeren, tot een heel klein stroompje is teruggebracht.
Route:
Vervolg je weg over de asfaltweg (Harderwijkerweg) tot je bij een Y-splitsing komt.
Harderwijkerweg
De Harderwijkerweg was een van oudste wegen, die de Hanzesteden Arnhem (Hanzestad sinds 1441) en Harderwijk (Hanzestad sinds 1280) aan de Zuiderzee (nu IJsselmeer) al rond 1500 met elkaar verbond. Met brede zandpaden over de Veluwe waren de Hanzesteden met elkaar verbonden. Je staat hier dan ook op een restant van een authentieke Hanzeweg.
In vroegere oorlogstijd, zoals de 80-jarige oorlog, werden deze brede zandpaden ook gebruikt om legers en voetvolk snel te verplaatsen.
Route:
Neem vanaf de Y-splitsing het half verharde pad dat langs het weiland loopt.
Loop door tot je na de tweede bocht aan je linker hand een grafheuvel ziet liggen.
Grafheuvel
Deze bronstijd grafheuvel op voormalig Landgoed de Vijverberg is ook al gevonden door het ROB, Rijksinstituut Oudheidkundig Bodemonderzoek. Dat hun je zien aan het paaltje met het rode schildje. Alle bekende archeologische vindplaatsen in Nederland zijn door deze Rijksdienst geïnventariseerd. Zij beheren in overleg met de eigenaar het archeologische bodemarchief. Op de kadasterkaart weergegeven met drie puntjes.
Op het ROB kun je ook informatie opvragen over de onderzoeksresultaten van de opgravingen van grafheuvels.
Route:
Vervolg je route over het pad tot je links een wit huis ziet staan.
Boerderij Boslust
Op een landgoed staan vrijwel altijd enige boerenbedrijven. De landbouwers, die de boerderij bewoonden en het land bewerkten zorgden voor het inkomen van de landeigenaar. Op deze manier had de eigenaar inkomsten van zijn landerijen. Daarnaast verkocht hij hout uit zijn productiebossen.
Eigenlijk beheert Geldersch Landschap en Geldersche Kastelen op dezelfde wijze haar landgoederen. Vaak wordt daar tegenwoordig ook horeca, zoals bijvoorbeeld hier een theeschenkerij, aan toegevoegd.
Route:
Neem vanaf de T-splitsing het pad in oostelijke richting. (Dit is het pad met de vijver aan de rechter kant).
Op de Y-splitsing aan het einde van de vijver naar links.
Loop door tot op het kruispunt in het bos.
Bossen Landgoed Vijverberg
De lanen en open ruimten op een landgoed werden ingericht door de eigenaar. Vaak zijn er afwisselend bospercelen voor de houtproductie en akkers en weiland voor het agrarisch bedrijf. Het werk op het land en in de bossen werd door boerenfamilies vanuit meerdere kleine boerenbedrijven op het landgoed gedaan. Deze boerderijen zijn nog steeds als huisplaats op het landgoed aanwezig.
Route:
Neem het pad in noordoostelijke richting.
Loop een klein eindje door tot je bij een weiland (rechts) komt.
Kleinschalige landbouwpercelen
Kleinschalige landbouwpercelen in het bos zijn een kenmerk van veel landgoederen. Het is de afwisseling tussen stukken bos en met de perscelen landbouwgrond die de coulissen vormen, die een wandeling over veel landgoederen een charme geeft. Zo ook hier op Landgoed Warnsborn.
Zomers bloeien de havikskruiden volop in deze weide; het zijn dus geen paardenbloemen die je ziet. Paardenbloemen komen voor op intensiever bemestte weiden; de havikskruiden zijn dus de eerste stap op weg naar verschraling en misschien wel een weide vol met bloeiende orchideeën.
Route:
Loop verder langs het weiland (rechts) tot je bij de vijver (rechts) aankomt.
Ga bij de vijver rechts op de Y-splitsing en loop door tot er een bankje links van het pad staat.
Uitzicht over de Grote Vijver
Heeft de ene vijver van dit uitgebreide vijvercomplex op Landgoed Vijverberg een natuurlijke oever met riet en gele lissen en lisdodden met de bruine sigaren, zoals hier. Andere vijvers zijn als een spiegel zo scherp begrensd door een houten beschoeiing. Maar alle vijvers hebben gemeen dat ze kunstmatig zijn aangelegd. De bodem is voor water niet doordringbaar gemaakt, doordat de vijverbodem en de zijkanten met leem bekleed zijn. Het geheel is dus vrij kwetsbaar. Het schoonmaken van de vijvers en het verwijderen van gevallen blad is dus een heel voorzichtig karwei.
Route:
Loop langs de rand van de vijver tot het kruispunt van paden in de bosrand bij het bruggetje.
Aanleg in Engelse landschapsstijl
Als je om je heen kijkt zie je dat zowel de vijver als de lanen een natuurlijke vorm hebben. Toch zijn ze allemaal aangelegd. De landschapsarchitect volgde het principe van de Engelse Landschapsstijl en probeerde de natuur te romantiseren in het ontwerp. Naast natuurlijke vormen is er gebruik gemaakt van andere natuurfenomenen zoals de weerspiegeling van de bomen in de vijver.
Op de kruising vlak naast het bruggetje staat ook een lindeboom. Linden werden vaak aangeplant ter gelegenheid van bijzondere gebeurtenissen.
Route:
Loop vanaf het kruispunt bij de vijver in oostelijke richting het bos in.
Loop door tot je op een T-splitsing aan het einde van de heidestrook (links) komt.
Landgoed Vijverberg Heide
Vanaf dit punt zie je dat er op een landgoed nu nog steeds een verschillend gebruik van de open ruimte is. Over het hek zie je een strook heide die waarschijnlijk al jaren als zodanig in gebruik is. Alleen doordat er regelmatig schapen grazen of dat er mensenhanden aan te pas komen om de opslag te verwijderen, kan deze open strook gehandhaafd blijven.
Route:
Neem het pad dat achter het klaphek over de strook heide loopt.
Kijk na het klaphek meteen rechts.
Hek voor vee verzorging
Hoewel de schapen hier bijna als verwilderde grazers rondlopen, hebben ze soms wel verzorging door de dierenarts nodig. Ze worden dan bijeengedreven in deze omheining. Ook dient deze omheining ervoor om ze in het late voorjaar te vangen en alle oudere dieren nadat ze gewassen zijn, te scheren. Vooral de wol van deze schapen is bijzonder, omdat de haren erg lang zijn.
Route:
Loop door over de strook heide tot op een kruising van paden op de strook heide.
Knooppunt op de heide
Knooppunt op de heide een langgerekte strook heide. Wist je wel dat er twee verschillende soorten heide in Nederland zijn: Dopheide en gewone struikheide. Dopheide staat op vochtige plekken en heeft ballonvormige bloempjes en bloeit in juni en juli. Struikheide bloeit eind augustus met een heleboel kleine knopjes langs de heide tak. Beide soorten heide komen op deze stook heide voor.
Route:
Loop een eind in noordwestelijke richting over de strook heide.
Berken opslag
Berken opslag in het heideveld van Landgoed Warnsborn. Niet alleen zijn schapen nodig om het gras kort te houden, ook zijn ze nodig om eens in de zoveel tijd de jonge berkjes en dennetjes te verwijderen. Gebeurt dit niet dan zou de heide in enkele jaren dichtgroeien. Tussen de regelmatige opschoning door van vrijwilligers door, die handmatig de jonge opslag verwijderen, houden schapen, die wel een sappig jong berkenblaadje lusten, de jonge berkjes kort.
Route:
Loop verder tot je bij een watertje komt.
Vennetje in de Heide
Het heideveld van Landgoed Warnsborn is voorzien van een vennetje. In een laag gelegen stuk van de heide blijft regenwater staan. Vroeger diende dit om de schapen die op de heide graasden van water te voorzien.
Zie je wel dat deze natte plek en verzamelplek van regenwater op het laagste punt van de heide ligt?
Route:
Loop verder tot je rechts van het pad een picknicktafel ziet staan.
Picknicktafel
Midden op deze strook heide in de bossen rondom Huize Groot Warnsborn is deze picknicktafel te vinden. Je kunt er bijkomen van een lange wandeling met zelf meegebrachte boterhammen en koffie. Ondertussen kun je om je heen kijken en genieten van het uitzicht.
Route:
Loop verder tot het einde van de strook Heide.
Loop door het klaphekje tot je op een asfaltweg (Harderwijkerweg) staat.
Harderwijker weg
De Harderwijkerweg kent een lange geschiedenis. Al op een kaart van Christiaen sGrooten om ongeveer 1580 wordt de weg al genoemd; een weg die van Arnhem over Warnsborn via Oud Reemst naar Otterlo loopt. Deze oude Hanzeweg liep vroeger dus over de schaapsdrift (de smalle strook heide achter het hek) om daarna het traject over de huidige Harderwijkerweg te volgen richting de Koningsweg.
Route:
Neem de asfaltweg (Harderwijkerweg) in Zuidelijke richting. (Dit is met de heide links van de weg.)
Loop een klein eindje door tot er van rechts een klein paadje uit het bos komt.
Westerheide Harderwijkerweg
De ingang tot het bosgebied Westerheide aan de Harderwijkerweg. De Westerheide is een woest bosgebied, met veel ondergroei. Het begint al een beetje op een oerbos te lijken. Een wandeling waard dus.
Route:
Loop verder over het pad tot je op een splitsing bij twee Krentenboompjes komt.
Twee krenteboompjes
Ook struiken kunnen oud worden. Deze twee krenteboompjes zijn wel meer dan 30 jaar oud. In het voorjaar bloeien ze met witte bloemtrossen, die prachtig afsteken tegen het jonge lichtbruine blad.
In de herfst kleurt het blad diep rood, vooral als er een korte periode van nachtvorst is.
Route:
Neem vanaf de Krentenboompjes het paadje dat in zuidwestelijke richting door het bos slingert.
Loop door tot je op een T-splitsing met een breder pad staat.
Westerheide knooppunt
Bij het maken van routetrajecten, zodat je meerdere mogelijkheden hebt om rondwandelingen te maken, heb je ook knooppunten nodig, zo ook deze. Er is hier dus weinig te vertellen.
Route:
Volg de laan door het bos in noordwestelijke richting.
Loop langs de houtstapels (links).
Loop door de laan met Amerikaanse Eiken tot je rechts van het pad Amerikaanse Eiken met nestkastjes erop ziet.
Nestkastjes in het bos
Op verschillende plekken op de Westerheide vind je van dit soort nestkastjes. Mezen broeden in holtes van oude bomen. In de Nederlandse bossen zijn niet zoveel holtes daarom worden de mezen een handje geholpen.
In de herfst kun je hier na de eerste nachtvorst genieten van de prachtige kleuren van de Eikenlaan.
Route:
Loop veder naar het hek.
Afrastering voor begrazing
De schapen van de Westerheide mogen niet onbeperkt vrij rondlopen. Dit in tegenstelling tot de indruk als je ze ziet lopen. Het hele terrein dat gezien de naam ooit open heideveld geweest is, is voorzien van een afrastering. Zo houden de schapen dit gebied, dat vroeger ook een open karakter had, open.
Route:
Sla achter het hek links af en loop een klein stukje door over het kleine bospaadje tot je links een bankje in de bosrand ziet staan.
Bankje op de Westerheide
Als je toe bent aan rust en even de benen wil strekken, kun je plaats nemen op dit bankje aan de rand van een open veld van de Westerheide. Met een beetje geluk kun je genieten van het prachtige uitzicht en van de grazende schapen met hun lammetjes.
Route:
Vervolg je route over het paadje door de bosrand tot je aan je rechterhand de jonge aanplant goed kunt zien.
Jonge aanplant
Hier op de Westerheide zijn jonge bomen aangeplant. In het gebied lopen ook schapen rond. Schapen lusten net als wild, de bast en twijgen van fris groen. De pas geplante boompjes zijn daarom met een manchet beschermd tegen aanvreten door de schapen.
Route:
Loop door tot je een breed bospad kruist.
De Westerheide
Lange tijd was de Westerheide gesloten voor het publiek. Bij openstelling zijn maar een paar paden gebruikt, zodat de rust voor het wild op het terrein gehandhaafd blijft. Veel van de oorspronkelijke brede paden zijn dichtgegroeid en lopen nergens meer naar toe. Je loopt voornamelijk op speciaal aangelegde smalle wandelpaadjes, die een bijzonder blik op het terrein geven.
Doordat het gebied nog maar kort beheerd wordt door het Geldersch Landschap heeft het een eigen karakter.
Route:
Neem het brede pad dat in Zuidelijke richting door de groenstrook loopt.
Loop een klein stukje door tot je aan je linker hand een betonnen vijver ziet liggen.
Drinkvijver
Drinkvijver aangelegd voor de schapen op de Westerheide. Ook schapen hebben water nodig, ook al halen ze een deel van hun vocht uit de planten die ze eten.
In het voorjaar kun je in het heldere water kikkervisjes zien, "dikkopjes" en als je geluk hebt zie je een salamander wegschieten.
In de zomer zijn er veel schaatsenrijders ook wel "schrijvertjes", die over het water kunnen lopen. Ken je het gedicht Het Schrijverke van Guido Gezelle in impressionistische stijl uit 1857?
Route:
Loop door tot je op de rand van het open terrein staat.
Soortenrijke bosranden
De haag op de Westerheide van hazelaar, meidoorn, sleedoorn, Gelderse roos, kamperfoelie en soms een wilde roos is door zijn soortenrijkdom een favoriete plaats voor veel zangvogels in het voorjaar. Door de vele bessen zal je hier in de herfst vaak groepen trekvogels aantreffen, die zich tegoed doen aan een maaltje bessen.
Route:
Loop verder naar het klaphekje en loop door het klaphekje heen. Kijk dan naar rechts.
Schaapskooi
De schaapskooi was vroeger de thuisbasis van de schaapskudde. Overdag liep de kudde te grazen over de heide, begeleid door de herder met zijn hond. Op die manier werden de heidevelden in stand gehouden.
's Avonds keerde de kudde in de schaapskooi terug, waar de schapen 's nachts de mest en urine achterlieten op de heideplaggen. De laag heideplaggen werden regelmatig van een nieuwe laag voorzien, zodat de schapen steeds hoger in de potstal kwamen te staan. Elk voorjaar werd uitgemest en deze verrijkte grond werd over de akkers verdeeld, als een natuurlijke bemesting.
Route:
Loop door tot je vlak voor de asfaltweg aan je rechter hand een jong aangeplante laan Beuken ziet staan.
Beukenlaan
Naast de lindelaan langs de Wekeromseweg is hier vrij recent nog een stukje dubbele beukenlaan opnieuw aangeplant. Aan beide kanten van het pad staat een dubbele rij beuken. Dit landschapstype, dubbele en soms zelfs drie of vierdubbele beukenlanen kwam vroeger in deze streek veel voor. Hoe meer beuken in de rijen naast elkaar hoe meer status de laan had. En zeg nou zelf, is het niet geweldig door zo'n laan te wandelen.
Route:
Loop door tot je op de asfaltweg staat.
Lindelaan Westerheide
Ook op het landgoed Westerheide zijn er prachtige lanen aangelegd, zoals deze lindelaan. In de eerste week van juli bloeit de lindeboom met lichtgroene bloemen, die veel honing produceren. Als het weer wat vochtig is, ruik je de zoete geur van de bloemen en hoor je de bijen zoemen. Je zult dus hier in de buurt zeker bijenkasten aantreffen, waarvan de bewoners deze honing verzamelen. Lindehoning is wit crèmig, geurig met een nasmaak van mint.
Helaas staat de laatste jaren de bijenstand erg onder druk door de toepassing van systemische insecticiden in de land- en tuinbouw en door de uitbreiding van de Vario-mijt.
Route:
Neem de asfaltweg met Lindelaan in noordwestelijke richting.
Loop door tot op de kruising met wegwijzer achter het hek.
ANWB wegwijzer
Op het kruispunt met de Wekeromseweg staat deze antieke ANWB wegwijzer. Deze oude verbindingsweg van Arnhem naar Wekerom op de Veluwe was een verbindingsweg voor oorlogstroepen. Ze werd daarom verplicht door de aanliggende boeren goed onderhouden. In vredestijd was het een goede verbinding tussen de verschillende dorpen en steden voor handelslieden te voet, dan wel met paard en wagen.
Route:
Loop verder en steek (voorzichtig!) in twee keer de provinciale weg over.
Dit is in zuidelijke richting.
Knooppunt Sportlaan
Dit knooppunt t.b.v. routes over Papendal is een kruising van wegen over het Nationale Sportcentrum Papendal en de Sportlaan. Je komt vlak langs de Golfbaan van de Edense Golfclub.
Route:
Loop verder tot je op een kruispunt van wegen aankomt.
Landerijen Johannahoeve
Begin 1900 is hier direct na de aankoop door architect E. Verschuyl het plan gemaakt voor een modelboerderij; begin maart 1909 krijgt aannemer F.D. Fresen te Arnhem opdracht voor de bouw van deze boerderij met alle bijgebouwen. De modelboerderij bestond uit een woning met logies voor 20 knechten, een zuivelfabriek, koeienstal voor 84 koeien, magazijnen voor zaaizaad en veevoer. Er zijn een paardenstal, een bakkerij en loodsen voor karren en werktuigen. Het Instituut voor Landbouwwerktuigen en Gebouwen te Wageningen gaf advies.
De landerijen waarover je nu uitkijkt zijn omstreeks 1900 ontgonnen voor gebruik door deze modelboerderij.
Route:
Neem de asfaltweg die tegenover het hek rechts langs de golfbaan weg loopt.
Loop een stukje door tot je de golfbaan goed kunt zien.
Edese Golfbaan
Op Papendal heeft de Edese Golfclub haar golfbaan. Veel werk wordt besteedt om in een natuurlijk Veluws landschap de golfbaan met haar "greens" te onderhouden. Door de grofzandige ondergrond is er veel water in de zomer nodig de grasbanen groen te houden.
Route:
Loop verder door langs de weilanden.
Loop door tot op de kruising met de Dreyenseweg en sla hier links af.
Loop door tot de kruising met de provinciale weg (Amsterdamseweg).
De Leeren Doedel
Op de plek van De Leeren Doedel was al in 1813 een pleisterplek langs de Amsterdamseweg voor reizigers om hun paarden te laten drinken en zelf uit te rusten. Ook jachtgezelschappen dronken er graag een borrel en genoten er van een stevige maaltijd na een succesvolle jachtrit op de Veluwe, voordat ze weer naar hun buitenverblijven gingen.
Een horecagelegenheid op deze plek is dus een historisch monument en minstens tweehonderd jaar oud.
